گزارش سومین جلسه از نشست‌های تخصصی سیاست‌گذاری عمومی با رویکرد رفتاری

سومین جلسه از «سلسله نشست‌های تخصصی سیاست‌گذاری عمومی با رویکرد رفتاری» در تاریخ ۲۶ تیر در محل پژوهشکده سیاست‌گذاری علم، فناوری و صنعت دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد.

در این جلسه، آقای امیرمحمد تهمتن، محقق اقتصاد رفتاری در آزمایشگاه علوم رفتاری دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف در ابتدا ضمن مرور مطالب جلسه گذشته در مورد چیستی تصمیم‌گیری عقلانی و چگونگی الگوسازی آن، به معرفی رویکرد رفتاری به تصمیم‌گیری پرداختند. برای همین منظور، ابتدا به سیستم‌های دوگانه تفکر پرداخته شد که اولین بار توسط دانیل کاهنمن در کتاب تفکر سریع و کند مورد معرفی قرار گرفت. به‌طور خلاصه، می‌توان سیستم ۱ و ۲ تفکر را در جدول زیر خلاصه کرد:

در ادامه شیوه‌های تصمیم‌گیری بیان شد:

شیوه‌های شهودی مبتنی بر سیستم ۱ تفکر است و در مقابل شیوه‌های تحلیلی مبتنی بر سیستم ۲ تفکر می‌باشد.

همچنین برخی از سوگیری‌های ذهن انسانی مورد واکاوی قرار گرفت. ازجمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اثرات چارچوب‌بندی

• زیان‌گریزی

در این بخش با اشاره به نظریه مطلوبیت انتظاری و Prospect theory و ویژگی‌های آن به موضوع زیان‌گریزی اشاره شد:

• اثر مالکیت

در این قسمت با بیان مثالی نشان داده شد که افراد آنچه که دارند را بیشتر ازآنچه که باید ارزش‌گذاری می‌کنند. همچنین در ادامه پس از بیان تعریف مغالطه هزینه‌بر باد رفته و سوگیری وضع موجود با ذکر مثال، موضوع لنگرهای ذهنی مطرح شد:

• لنگرهای ذهنی

قضاوت‌های افراد اغلب تحت تأثیر اطلاعات اولیه‌ای است که به ذهن آن‌ها می‌رسد. این اطلاعات ممکن است:

که این اطلاعات باعث قضاوت‌های متفاوتی توسط افراد مختلف می‌گردد. اطلاعات اولیه می‌تواند به سهولت و خطا در قضاوت و تصمیم منجر شود. از طرف دیگر لنگرهای ذهنی را می‌توان به دودسته لنگرهای بیرونی و لنگرهای خویش ساخته تقسیم‌بندی کرد.

لنگرهای ذهنی بیرونی توسط عوامل بیرونی ایجاد می‌شوند که شخص به‌صورت ناخودآگاه تحت تأثیر آن قرار می‌گیرد. ازاین‌رو اطلاعاتی که از بیرون یا داخل حافظه شخص که با لنگر سازگاری دارد، فراخوانی می‌شود. در مقابل لنگر ذهنی خویش ساخته توسط ذهن خود شخص ایجاد می‌شود. در این حالت شخص تخمین خود را از نقطه لنگر شروع کرده و با تعدیل به سمت یک جواب پذیرفتنی و راضی‌کننده، حرکت می‌کند.

• سوگیری گذشته‌نگری

سوگیری گذشته‌نگری ازجمله دیگر خطاهای شناختی بود که در این جلسه توسط آقای تهمتن تبیین شد.

• توجه و آگاهی محدود

چرا تصمیم‌های بد می‌گیرم؟ سؤالی که در این قسمت از جلسه تلاش شد تا از منظر توجه و آگاهی محدود به آن پاسخ داده شود.

آزمایش‌های زیادی نشان داده است که انسان‌ها اگر هنگام مشاهده چیزی، به لحاظ ذهنی متمرکز بر چیز دیگری باشند، اصلاً شی‌ء مقابل را نمی‌بینند. به‌عنوان‌مثال در موارد زیادی سرزنش می‌شویم که نکاتی به ما گفته‌شده ولی آن‌ها را به یاد نمی‌آوریم. متعجب می‌شویم و بر این باور هستیم که گوینده تصور می‌کند که این نکات را گفته است. این موضوع به علت برخورد گزینشی سیستم شناختی توجه مغز ما اتفاق می‌افتد. همچنین در ادامه این بخش محوریت و توهم تمرکز تبیین گردید.

• عوامل انگیزشی، احساسی یا هیجانی

در پایان جلسه عوامل انگیزشی و هیجانی با بیان چند مثال مورد واکاوی قرار گرفت.