گزارش رویداد «تحول در شهرداری تهران»

نشست تخصصی مشترک اندیشکده حکمرانی شریف و اندیشکده حکمرانی و فناوری نرم فطن با عنوان «تحول در شهرداری تهران؛ مسائل و چالش‌ها» روز دوشنبه ۲۳/۱۲/۱۴۰۰ در محل خانه اندیشه‌ورزان و در دو بخش برگزار شد؛ در بخش اول، تجربه شفافیت شورا و شهرداری تهران در دوره قبلی مدیریت شهری با تأکید بر دو حوزه معاملات و منابع انسانی توسط کارشناسان پیشین کمیته شفافیت و شهر هوشمند شورای شهر تهران مرور شد و در بخش دوم، چالش‌ها و پیچیدگی‌های تعریف و حل مسائل شهرداری تهران در قالب پنل گفت‌وگو با حضور دست‌اندرکاران سابق و فعلی مدیریت شهری تهران و متخصصان این حوزه مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

 

مرور تجربه شفافیت شورا و شهرداری تهران

پروژه شفافیت شورای شهر و شهرداری تهران در سال ۱۳۹۶ و با شروع پنجمین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا و تشکیل کمیته شفافیت و شهر هوشمند در شورای شهر تهران آغاز شد. هدف از این پروژه، کاهش فساد و ناکارآمدی مدیریت شهری از طریق فعال شدن نظارت همگانی بود؛ شفافیت و انتشار عمومی اطلاعات موجب می‌شود عموم شهروندان بتوانند بر عملکرد شورا و شهرداری نظارت کنند. این موضوع، به‌نحو پیشینی موجب جلوگیری از بروز تخلف و فساد می‌شود و به‌نحو پسینی موجب کشف مؤثرتر تخلف و فساد.

در جلسه روز دوشنبه، تجربه شفافیت شورا و شهرداری تهران با تمرکز بر دو حوزه معاملات و منابع انسانی مرور شد. هدف از این مرور، ارائه تصویری دقیق‌تر از پیچیدگی‌ها و چالش‌های تحول در شهرداری تهران به‌طور خاص، و نهادهای عمومی به‌طور عام بود.

شفافیت معاملات

اولین اقدام شفافیت‌بخش در حوزه معاملات شهرداری تهران، انتشار اطلاعات قراردادهای بالای یک‌میلیارد تومان شهرداری از نیمه شهریور ۹۶ (ابتدای شروع به کار دوره پیشین مدیریت شهری) بود. با تصویب مصوبه «الزام شهرداری تهران به انجام الکترونیکی و اعلان عمومی اطلاعات معاملات شهرداری» در خرداد ۱۳۹۷، دامنه کار وسیع‌تر و در دو خط کلی پیگیری شد: اعلان عمومی اطلاعات معاملات حد متوسط و بالاتر شهرداری تهران و انجام تمام‌الکترونیکی کلیه معاملات.

در پایان دوره فعالیت مدیریت شهری پیشین، انتشار اطلاعات معاملات هزینه‌ای و درآمدی حد متوسط و بالاتر کلیه شهرداری‌های مناطق و اغلب سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه شهرداری تهران محقق شد. در رابطه با انجام الکترونیکی معاملات نیز علی‌رغم توسعه زیرساخت فنی موردنیاز، انجام تمام‌الکترونیکی معاملات محقق نشد و تنها برخی مراحل محدود از کل فرایندهای انجام معاملات مثل انتشار آگهی و امضای صورت‌جلسه مزایدات و مناقصات به‌صورت الکترونیکی انجام می‌گیرد.

از چالش‌های تحقق شفافیت در حوزه معاملات شهرداری تهران می‌توان به توسعه زیرساخت فنی مناسب برای پاسخ به نیازمندی‌های متنوع واحدهای زیرمجموعه شهرداری تهران برای ثبت اطلاعات معاملات و انجام الکترونیکی آن، الزام کلیه واحدها اعم از شهرداری‌های مناطق و سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه به ثبت سیستمی اطلاعات کلیه معاملات، رفع مغایرت‌های اطلاعاتی بین مجموعه سامانه‌های ثبت عملکرد مالی در شهرداری تهران و رفع موانع حقوقی جایگزینی شیوه سنتی انجام معاملات با انجام الکترونیکی آن اشاره کرد.

شفافیت حوزه منابع انسانی

مهرماه سال ۱۳۹۷، مصوبه «مدیریت تعارض منافع در شهرداری تهران» تصویب شد که شهرداری را ملزم می‌کرد تا اطلاعات مدیران، کارکنان و سفرهای خارجی کارکنان شهرداری را منتشر کند. در اجرای این مصوبه، فهرست مدیران شهرداری به همراه سِمَت، سوابق تحصیلی و شغلی (در صورت ثبت در سامانه) و حقوق حکم ایشان انتشار عمومی پیدا کرد. همچنین فهرست کارکنان شهرداری تهران، محل خدمت و شغل ایشان در شهرداری تهران منتشر شد. از دیگر اطلاعات منتشرشده در اجرای مصوبه مدیریت تعارض منافع در شهرداری تهران، اطلاعات سفرهای خارجی کارکنان شامل تاریخ سفر، علت سفر و محل تأمین هزینه‌های سفر است. انتشار کل دریافتی مدیران شهرداری و رزومه ایشان و برخط شدن انتشار اطلاعات مدیران و اطلاعات سفرهای خارجی از جمله مواردی است که به‌رغم پیگیری‌های بسیار، در دوره پیشین مدیریت شهری تهران محقق نشد.

رفع خطاهای اطلاعاتی سامانه جامع منابع انسانی و تکمیل اطلاعات کارکنان در آن، هراس بوروکراتیک از انتشار اطلاعات مدیران و کارکنان و مقاومت ذی‌نفعان در برابر انتشار آن (به‌خصوص در رابطه با انتشار کل دریافتی مدیران) از جمله چالش‌های تحقق شفافیت حوزه منابع انسانی در شهرداری تهران بوده است.

 

برای آشنایی بیشتر با پروژه شفافیت شورای و شهرداری تهران در دوره پنجم شوراهای اسلامی شهر و روستا نگاه کنید به:

·       گزارش عملکرد کمیته شفافیت و شهر هوشمند شورای شهر تهران، ۱۳۹۶-۱۴۰۰: b2n.ir/n51523

·       سامانه شفافیت شهرداری تهران: shafaf.tehran.ir

·       نتایج رصد شفافیت شوراهای و شهرداری‌های کشور، آذر و دی ۱۳۹۸: tpmonitor.ir/reports

·       همکاران کمیته شفافیت و شهر هوشمند در شورای شهر پنجم: b2n.ir/h27073

 بحث و گفت‌وگو پیرامون مسائل شهرداری تهران

چالش‌برانگیز بودنِ توافق بر سر مسائل شهری و در قدم بعد، اجماع بر سر راهکارهای حل آن، مدخل گفت‌وگوی بخش دوم نشست بود و خانم آروین با ارجاع به تجربه خود به‌عنوان عضو شورای شهر تهران در پنجمین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا در این باره صحبت کرد. بنا بر صحبت‌های خانم آروین، راهکارهای حل مسائل شهری معمولا مسائل جدید دیگری را ایجاد می‌کند که عده‌ای از ذی‌نفعان را خشنود و عده‌ای دیگر را ناخشنود می‌سازد. در این شرایط تصمیم‌گیری بر سر آن که کدام مسائل باید در اولویت قرار گیرند و کدام راهکارها قابل‌قبول‌اند، به موضوعی مناقشه‌برانگیز تبدیل می‌شود. برای مثال در مسئله نماهای ساختمانی، گروهی از تشکیل کمیته‌ای برای نظارت بر نماهای ساختمانی و ضابطه‌مند کردن حمایت می‌کنند و گروهی دیگر تشکیل چنین کمیته‌ای را اضافه شدن یک امضای طلایی و اضافه شدن یک حلقه به حلقه‌های فساد می‌دانند. و یا در موضوع حفاظت از باغات شهر تهران، یک رویکرد، از سخت و دشوار کردن شرایط اخذ پروانه ساخت‌وساز در باغات برای حفاظت از باغ‌های شهر تهران و جلوگیری از تحمیل هزینه‌های بعدی به شهرداری برای ایجاد و نگهداری فضای سبز شهری حمایت می‌کند و رویکردی دیگر، با این استدلال که اقتصاد زمین و ساخت‌وساز در کشور و به‌خصوص در شهر تهران به‌گونه‌ای است که سخت شدن شرایط اخذ پروانه تنها بده‌بستان‌های غیررسمی را فربه می‌کند، مخالف رویکرد اول است. بدین ترتیب، در رابطه با بسیاری از مسائلی که شهرداری تهران با آن روبه‌رو است، پیش از آنکه چالش‌های پیاده‌سازی راهکارها مانع حل مسئله شود، عدم اجماع بر سر تعریف و اولویت مسائل و راهکارها موجب می‌شود اراده‌ای واحد و پایدار برای حل مسائل شکل نگیرد.

در ادامه، آقای صدوقی درباره برنامه‌های مدیریت شهری جدید برای ارتقای سلامت اداری و کاهش فساد و همچنین ظرفیت‌ها و زمینه‌های مشارکت اندیشکده‌ها و اندیشه‌ورزان در این خصوص توضیح داد. بنا بر توضیحات ایشان، در دوره جدید مدیریت شهری، موضوع سلامت اداری و مبارزه با فساد توسط ستاد «ارتقای سلامت اداری و مبارزه با فساد در شهرداری تهران» و «کمیته برنامه‌ریزی، نظارت و مبارزه با فساد» ذیل این ستاد پیگیری می‌شود و به این منظور، هفت کارگروهِ «شهرسازی»، «خدمات شهری»، «انضباط مالی و اصلاح الگوی مصارف و منابع»، «هوشمندسازی فرایندها»، «رفع تعارض منافع و شفافیت»، «هماهنگی و نظارت» و «اصلاح نظام اداری و جمع‌سپاری» در مرکز نوسازی و تحول اداری (دبیرخانه کمیته نظارت) تشکیل شده است. به گفته آقای صدوقی، شهرداری تهران پذیرای مشارکت اندیشکده‌ها و گروه‌های اندیشه‌ورزی در پیشبرد برنامه‌های کمیته برنامه‌ریزی و کارگروه‌های هفت‌گانه است و از همکاری ایشان استقبال می‌کند.

بخش سوم گفت‌وگوی روز دوشنبه به ارائه آقای ذکری در رابطه با آسیب‌شناسی عملکرد دفاتر خدمات الکترونیک شهر اختصاص یافت. این ارائه ماحصل فاز اول همکاری اندیشکده فطن و شهرداری تهران در رابطه با سامان‌دهی دفاتر خدمات الکترونیک شهر بود که نمونه‌ای از مشارکت یک اندیشکده با شهرداری تهران برای احصای مسئله و ارائه راهکار محسوب می‌شود. آقای ذکری ابتدا شرحی از تاریخچه تشکیل دفاتر، خدمات ارائه‌شده توسط این دفاتر و مجموعه ذی‌نفعان درگیرْ ارائه کرد و سپس به آسیب‌شناسی عملکرد این دفاتر ذیل چهار عنوانِ «زمان‌بر بودن فرایند ارائه خدمات»، «سرگردانی مردم در دریافت خدمات»، «فساد اداری-مالی» و «کیفیت پایین خدمات و شیوه ارائه آن» پرداخت. پایان‌بخش ارائه، فهرستی از رویکردهای تحولی برای سامان‌دهی دفاتر خدمات الکترونیک شهر بود که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: سامانه‌پایه کردن ارائه خدمات و کاهش دخالت عامل انسانی؛ تسهیل تأسیس دفاتر و جلوگیری از انحصار؛ امکان ارائه تمام خدمات توسط دفاتر، کارگزاری‌ها و پلتفرم‌های آنلاین مانند تهران من؛ توسعه و صیانت از رقابت میان دفاتر و کارگزاری‌ها؛ تبعیض مثبت به نفع دفاتر موفق در ارزیابی و رتبه‌بندی.

در ادامه نشست، آقای عبدالله‌زاده با ارجاع به ارائه آقای ذکری، برخی زوایای پنهان و چالش‌زا در حل مسائل دفاتر خدمات الکترونیک شهر را بسط داد. بنا بر توضیحات آقای عبدالله‌زاده، در مسئله سامان‌دهی دفاتر خدمات الکترونیک شهر ما با سازمان‌هایی مواجهیم که سال‌هاست هیچ تغییر و تحول عمده‌ای در آن صورت نگرفته است و ثبات مدیریت و رویه‌های ارائه خدمت در این سازمان‌ها به‌تدریج به‌شکل‌گیری شبکه‌ای از ذی‌نفعان انجامیده است که تغییر و تحول در این دفاتر را با مقاومت زیادی روبه‌رو می‌کند. از این رو هر گونه پیشنهاد و پیاده‌سازی راهکار باید با در نظر گرفتن این شبکه ذی‌نفعان و ابزارهای اعمال نفوذ آن صورت بگیرد و تجربه‌های پیشین در این خصوص را مدنظر قرار دهد.