گزارش اولین جلسه از دومین دوره نشست‌های تخصصی سیاست‌گذاری عمومی با رویکرد رفتاری

اقتصاد رفتاری, اقتصاد سیاسی, برنامه‌های انجام شده, حوزه های تخصصی, رویدادها, گزارش جلسات اقتصاد رفتاری, گزارش نشست موضوعی

اولین جلسه از دور دوم سلسله نشست‌های تخصصی سیاست‌گذاری عمومی با رویکرد رفتاری در تاریخ ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۷ با حضور جمعی از اساتید، پژوهشگران و دانشجویان علاقه‌مند به این حوزه در محل اندیشکده مطالعات حاکمیت و سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد.

در ابتدای این جلسه آقای دکتر مرتضی زمانیان، مدیر گروه مطالعات اقتصادی اندیشکده مطالعات حاکمیت و سیاست‌گذاری، با معرفی اندیشکده به‌عنوان حلقه واصل میان دانشگاه و نهادهای سیاست‌گذار، به بیان اهداف و برنامه‌های گروه مطالعات اقتصادی پرداختند.

سپس آقای امیرمحمد تهمتن، فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد اقتصاد از دانشگاه صنعتی شریف، ضمن معرفی کارگروه اقتصاد رفتاری اندیشکده، به بیان اهداف، فعالیت‌های صورت گرفته و برنامه‌های پیش روی آن پرداختند. سپس هر یک از شرکت‌کنندگان سابقه علمی و پژوهشی خود را معرفی کردند.

در ادامه آقای تهمتن به بیان کاربردهای دانش اقتصاد رفتاری در حوزه فقر پرداختند.

ایشان در ابتدا تاریخچه اقتصاد رفتاری و تفاوت‌های آن با اقتصاد کلاسیک را بیان کردند.

یافته‌های جدید نشان می‌دهد که می‌توان در رفتار انسان خطاهای سیستماتیک یافت و از آن‌ها برای پیش‌بینی رفتار انسان بهره برد. همچنین اقتصاد رفتاری بیان می‌کند که رفتار انسان عقلانی نیست و سه منبع انحراف آن ترجیحات، باور و تصمیم‌گیری است. حال سؤال این است که در حوزه‌های مختلف سیاست‌گذاری چطور می‌توان از این خطاها برای سیاست‌گذاری درست استفاده کرد.

در ادامه ایشان به بیان یکی از مطالعات انجام‌شده در حوزه فقر از منظر اقتصاد رفتاری پرداختند.

در حوزه فقر چطور می‌توان رفتار فقرا را توضیح داد و اگر این رفتار عقلانی نیست چطور می‌توان آن را بهبود بخشید. آمارتیاسن، دارنده نوبل اقتصاد، بیان می‌کند که فقر تنها نداشتن پول، درآمد و منابع نیست بلکه فقر به معنای نداشتن قابلیت به‌منظور فرار از دام فقر است. درواقع فقیر کسی است که نتواند از پتانسیل انسانی خود بهره ببرد.

مطالعات مختلفی رفتار فقرا بررسی کرده‌اند که وجه مشترک میان این رفتارها را سلامت جسمی کمتر، تبعیت کمتر از رژیم دارویی،‌ مدیریت نادرست درآمدی، دوری بیشتر از ملاقات با پزشک، بهره‌وری اقتصادی کمتر، توجه کمتر به تحصیلات فرزندان می‌توان نام برد. این ویژگی‌ها بیشتر از افراد ثروتمند بر روی زندگی آن‌ها مؤثر است. حال سؤالی که مطرح می‌شود این است که آیا فقر باعث می‌شود افراد این‌گونه رفتار کنند یا برعکس. به تعبیر دیگر آیا دام فقر وجود دارد.

معیار تصمیم‌گیری هزینه-فرصت است که در تصمیم‌های افراد نهفته است و البته فقرا این موضوع را بهتر درک می‌کنند. ازاین‌رو این نتیجه‌گیری که فقرا ضعیف‌تر هستند درست نمی‌باشد، بلکه این فقر است که باعث می‌شود این افراد توان تصمیم‌گیری بهتری نداشته باشند. برای مشخص شدن این موضوع آزمایشی صورت گرفته است که در آن فعالیت‌های مختلفی به افراد در دو گروه فقیر و ثروتمند سپرده می‌شد تا بهره‌وری هر یک را بسنجند.

این آزمایش در یکی از ایالت‌های امریکا برگزار گردید که در آن، از شرکت‌کنندگان خواسته شد در عین حالی که به یک مشکل مالی فکر می‌کنند، فعالیت‌های گفته شده را انجام دهند. این مشکل مالی خراب شدن ماشین است که برای یک گروه هزینه کم است (ثروتمند) و برای یک گروه هزینه زیاد (فقیر) در نظر گرفته شده بود.

نتایج نشان می‌دهد که افراد فقیر در فعالیت ساده کارایی یکسانی با افراد ثروتمند دارند اما برای فعالیت‌های سخت این اختلاف معنادار است، به این معنا که افراد فقیر از کارایی کمتری برخوردار هستند. این در حالی است که به‌عنوان مشوق مالی حتی زمانی که برای انجام فعالیت پول در نظر گرفته شود باز نتایج تغییر نمی‌کند.

درواقع می‌توان گفت که فقرا به دلیل چالش ذهنی بیشتر نمی‌توانند کارهایشان را درست انجام دهند که به آن دام فقر به لحاظ ذهنی گفته می‌شود.

شاید بتوان کارا نبودن مشوق مالی در این آزمایش را این گفته دن آریلی دانست که می‌گوید: استرس فقرا برای پول درآوردند نیز بیشتر است. که این موضوع باعث شده است تا این مشوق مالی نیز به بهتر شدن نتایج آزمایش کمکی نکند. از طرفی بعضی ضریب هوشی پایین فقرا دلیل بر بهره‌وری پایین آن‌ها می‌دانند که این موضوع در این آزمایش تأیید نشده است. هرچند که برخی مطالعات دلیل پایین بودن این ضریب هوشی را تغذیه نامناسب آن‌ها می‌دانند.

این آزمایش در کشور هند نیز انجام گردید که نتایج آن نشان می‌دهد دغدغه پول داشتن باعث کاهش کارایی می‌شود.

ایشان در پایان ارائه خود افزودند:

در این مقاله تلاش شده است تا نشان داده شود که فقیر بودن تنها به معنای نداشتن پول نیست بلکه مشغله ذهنی بیشتر است. همان‌طور که سیاست‌گذار بر روی درآمد فقرا مالیات نمی‌بندد، نباید بر روی ذهن آن‌ها نیز مالیات وضع کند. به‌عنوان‌مثال باید ساختارهایی که برای فقرا طراحی می‌شود تا جای ممکن ساده باشد. مثلاً در طراحی فرم‌ها برای آن‌ها ساده‌سازی صورت گیرد. درواقع لازم است تا از ابزارهای پیش‌فرض، ساده‌سازی و یادآوری استفاده گردد. در پایان جلسه نیز فیلم مستندی از پژوهش علمی در حوزه فقر پخش گردید.