چیستی و چرایی شبکه ملی اطلاعات

​​​​​​الهه فرمد
پژوهشگر اندیشکده حکمرانی شریف
برخلاف فضای غالب بر موضع‌گیری‌های عمومی در رابطه با شبکه ملی اطلاعات، نمی‌توان توسعه این شبکه را در شرایط موجود، تماماً مثبت یا تماماً منفی ارزیابی کرد. با این حال، مباحثات جاری و موضع‌گیری‌ها در فضای عمومی، اغلب از موافقت‌ها و مخالفت‌های صفر و صدی با موجودیتی مبهم (به اسم شبکه ملی اطلاعات) و رد و بدل شدن بی‌ثمر این اتهام که «شبکه ملی اطلاعات زمینه قطع دسترسی شهروندان به اینترنت جهانی است» و این دفاعیه که «راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات به معنی قطع یا محدودیت دسترسی به اینترنت نیست» فراتر نمی‌رود و چه ‌بسا فضای تقابل و بی‌اعتمادی عمومی را تشدید می‌کند. روشن کردن صورت‌مسأله، گام اول برای تغییر این فضا و زمینه‌سازی برای شکل‌گیری گفت‌وگوهای تخصصی و عمومیِ اعتمادزا و منتج به راهکارهای کارآمد و اجماع عمومی است.
در یادداشت حاضر به زبانی ساده و به شکلی مختصر توضیح می‌‌دهیم که شبکه ملی اطلاعات چیست، چرا توسعه آن اهمیت دارد و بهره‌برداری از آن چطور با نگرانی‌های موجود در رابطه با محدودیت دسترسی شهروندان کشور به اینترنت جهانی مرتبط می‌شود.
کوتاه‌تر کردن مسیر تبادل داده‌های اینترنتی و اصطلاحاً «محلی نگه داشتن ترافیک اینترنت محلی»، یکی از دغدغه‌های دولت‌ها و همچنین ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی (ISP) است که بر کیفیت ارتباطات اینترنتی تأثیر قابل‌ملاحظه‌ای می‌گذارد. منظور از محلی نگه داشتن ترافیک اینترنت محلی این است که مسیر تبادل داده اینترنتی بین دو نقطه که در یک محدوده جغرافیایی (یک محل) قرار دارند، تا جای ممکن در همان محدوده باقی بماند.
اهمیت به‌کارگیری راهکارهایی برای محلی نگه داشتن ترافیک اینترنت محلی، به ساختار فعلی شبکه اینترنت برمی‌گردد. در شبکه اینترنت، دستگاه‌های الکترونیکی یا اصطلاحاً end hostها از طریق خطوط تلفن، کابل‌های تلویزیونی یا آنتن‌های مخابراتی به ISPها وصل می‌شوند و خودِ ISPها هم از طریق ISPهای لایه بالاتر به یکدیگر وصل می‌شوند و در نهایت با گرافی چند لایه روبه‌رو خواهیم بود که در آن از هر end host‌ به هر end host دیگر در هر نقطه جغرافیایی مسیری وجود خواهد داشت. به بیان دیگر، اینترنت را می‌توان شبکه شبکه‌ها دانست. مسأله اینجاست که طول مسیری که برای تبادل داده بین دو end host در شبکه اینترنت طی می‌شود، لزوماً ارتباطی با نزدیکی جغرافیایی این دو دستگاه ندارد؛ بسته به توسعه زیرساخت ارتباطی و نقاط اتصال ISPها به ISPهای لایه‌های بالاتر، ممکن است مسیر ارتباطی بین دو end host در دو شهر مجاور، از یک قاره دیگر عبور کند!
هر چه مسیر تبادل اطلاعات بین دو end host طولانی‌تر باشد و ترافیک داده از نقاط اتصال بیشتری عبور کند - بخصوص اگر این نقاط اتصال، خارج از کشور قرار داشته باشند - تبادل اطلاعات با تأخیر و هزینه بیشتری صورت خواهد گرفت، خطرات امنیتی بیشتری داده‌ها را تهدید خواهد کرد و تبادل اطلاعات به تعداد بیشتری از ذی‌نفعان وابستگی خواهد داشت. اهمیت «محلی نگه داشتن ترافیک اینترنت محلی» از همین رو  است.

ادامه این گزارش را میتوانید از اینجا مطالعه کنید.