پس از مرگ علی عبدالله صالح بر سر یمن چه می‌آید؟

برنامه‌های در حال انجام, حوزه های تخصصی, دیدگاه تخصصی, محصولات, مدیریت تصویر جمهوری اسلامی, مطالعات سیاسی و بین‌الملل

با مرگ علی عبدالله صالح جنگ یمن وارد مرحله پیچیده‌تری شده است. کشته شدن او پایانی بر ائتلاف ناآرام با حوثی‌ها در مبارزه علیه عربستان سعودی بود. با کشته شدن صالح، پرونده چهار دهه حضور پررنگ او درصحنه سیاست یمن بسته شد. حال باید دید این کشور با چه معادلات امنیتی جدیدی روبرو می‌شود. در این نوشتار، پس از مروری کوتاه بر موضع علی عبدالله صالح از آغاز جنگ یمن در سال ۲۰۱۱، به احتمالات حاکم بر جنگ یمن پس از مرگ او اشاره خواهد شد.

عبدالله صالح از استعفا تا ائتلاف ناآرام با حوثی‌ها

استعفای ناخواسته علی عبدالله صالح در سال ۲۰۱۲ پس از ۳۳ سال زمامداری و جانشینی عبد ربه منصور هادی که از حمایت عربستان سعودی برخوردار بود، نقش زیادی در تغییر نگرش او به آل سعود داشت. به‌گونه‌ای که او مجبور شد برای بقا در قدرت، از سال ۲۰۱۴ وارد یک ائتلاف نامطمئن و متزلزل با حوثی‌ها شود؛ گروهی که تا پیش از آن از دشمنان جدی وی در دوران زمامداری محسوب می‌شدند. ائتلاف میان حوثی‌ها با عبدالله صالح در این مدت برای هر دو طرف منافعی را در پی داشته است. عبدالله صالح از قدرت نظامی و نیروی انسانی حوثی‌ها استفاده می‌کرد، و در مقابل نظامیان حوثی نیز از شبکه‌های حکومتی و اطلاعاتی صالح بهره‌مند می‌شدند. بااین‌حال، ائتلاف میان حوثی‌ها با نیروهای عبدالله صالح ائتلافی محکوم‌به شکست بود. زیرا پیش از آن، طرفین از دشمنان سرسخت یکدیگر در دوران زمامداری صالح به شمار می‌آمدند. عبدالله صالح از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۲ در مقام رئیس‌جمهور، شش جنگ علیه حوثی‌ها راه انداخته بود.

با بالا گرفتن اختلافات میان نیروهای وفادار به عبدالله صالح و حوثی‌ها، سرانجام ائتلاف ناآرام سه‌ساله میان آن‌ها، با چراغ سبز عبدالله صالح به ائتلاف عربستان متزلزل شد. صالح برای افزایش قدرت خود در صنعا تمایلاتی را برای گفتگو با سعودی‌ها و متحدانشان ازجمله امارات متحده عربی نشان داد. او در چند روز قبل از مرگش، در بیانیه‌ای اعلام کرد که نیروهای حامی او به همکاری خود با حوثی‌ها پایان داده و وی آماده است تا «برگی تازه» در همکاری با نیروهای سعودی علیه حوثی‌ها باز کند به این شرط که عربستان سعودی حمله به شهروندان یمنی را متوقف کند.

عربستان سعودی نیز در حمایت از او مواضع شبه‌نظامیان حوثی در صنعا را بمباران کرد. اقدامی که موجب تشدید اختلاف میان حوثی‌ها با گروه عبدالله صالح و درنهایت کشته شدن او شد. حال سؤال این است که بعد از مرگ علی عبدالله صالح وضعیت جنگ یمن به چه سمتی خواهد رفت؟

 آینده جنگ یمن پس از مرگ علی عبدالله صالح

با کشته شدن علی عبدالله صالح که یکی از چهرهای تأثیرگذار در جنگ یمن محسوب می‌شد، معادلات جنگ داخلی یمن در دو سطح داخلی و منطقه‌ای با پیچیدگی روبرو خواهد شد. بر این اساس سناریوهای مختلفی برای آینده جنگ یمن در دو سطح مزبور قابل‌تصور است:

در سطح داخلی اولین سناریو این است که گروه انصار الله یمن در کوتاه‌مدت قدرتمندتر از گذشته خواهد شد. آن‌ها برای مدتی دست برتر را در جنگ یمن خواهند داشت. گروه انصار الله یمن، کشتن علی عبدالله صالح را گامی در جهت عزم راسخ خود در مبارزه با مخالفان می‌پندارد. بااین‌حال نباید تصور کرد که طرفداران عبدالله صالح در آینده از صحنه سیاسی یمن حذف خواهند شد. ممکن است که نیروهای عبدالله صالح به‌شدت تضعیف شوند اما با توجه به اینکه این گروه بخشی از مردم کشور را با خود دارد، انتظار به حاشیه رفتن آن‌ها دور از واقعیت خواهد بود.

سناریوی دوم که بسیار محتمل است، پیچیده شدن جنگ برای حوثی‌ها است. با مرگ علی عبدالله صالح جبهه جدیدی بر روی شبه‌نظامیان حوثی گشوده خواهد شد. چراکه ازاین‌پس آن‌ها نه‌تنها با طرفداران منصور هادی بلکه باید با طرفداران علی عبدالله صالح مبارزه کنند. با توجه به ساختار قبیله‌ای جامعه یمن،‌ احتمال روزهای بحرانی در آینده دور از انتظار نخواهد بود. این احتمال وجود دارد که قبیله صالح در این سناریو وارد فاز انتقام‌جویی از حوثی‌ها در قالب ائتلاف با سعودی‌ها شوند.

یک سناریوی ضعیف‌تر در آینده جنگ یمن، سازش میان گروه علی عبدالله صالح با حوثی‌ها و انصار الله است. ممکن است طرفداران علی عبدالله صالح به‌منظور کنترل اوضاع جنگ، با انصار الله وارد مذاکره شوند. به‌نحوی‌که از تنش‌ها بکاهند و مانع جدایی کامل دو گروه از هم شوند.

در سطح منطقه‌ای، محتمل‌ترین سناریو، تشدید حملات نظامی ائتلاف سعودی به یمن است. جنگ با حوثی‌ها بیش از هر چیزی برای عربستان، جنگ بانفوذ افکار و آموزه‌های انقلاب اسلامی ایران است. چراکه این گروه شیعه همواره از آموزه‌های انقلاب اسلامی ایران تأثیر پذیرفته است. طبیعی است که عربستان سعودی پس از شکست در معادلات امنیتی منطقه غرب آسیا ازجمله رقابت قدرت در لبنان، عراق و سوریه، تحت هیچ شرایطی حاضر نیست که یمن به حیات خلوت جمهوری اسلامی ایران تبدیل شود. حال ریاض حوثی‌ها را، که در دهه‌های گذشته از یک جنبش مذهبی شیعی زیدیه به یک گروه نظامی تبدیل‌شده‌اند، مهم‌ترین تهدید علیه امنیت ملی خود می‌پندارد.

عربستان و گروه ائتلاف جنگی که حمایت آمریکا و کشورهای غربی را دارد، با جدایی صالح از حوثی‌ها امیدوار بودند جبهه جنگ را به سمت خود متعادل کنند. حال با از میان برداشتن مهره کلیدی خود، کوتاه نخواهد آمد. در این راستا ریاض با متهم کردن جمهوری اسلامی در دست داشتن قتل علی عبدالله صالح، بار دیگر درصدد انحراف توجه افکار عمومی دنیا به سمت مقصر جلوه دادن جمهوری اسلامی ایران خواهد بود و در گام بعدی عربستان در تلاش خواهد بود که نیروهای وفادار به صالح را با خود همراهی کند. اقدامی که ممکن است جبهه منازعه و درگیری را تا حدودی به نفع این کشور تغییر دهد.

سناریوی ضعیف‌تر این است که عربستان ازاین‌پس با قبول واقعیات هزینه‌های جنگ، تلاش خواهد کرد که موضع معتدل‌تری در پیش گیرد. مهم‌ترین پیشران‌های این سناریو افزایش اختلافات عربستان با هم‌پیمانان خود ازجمله قطر و امارات در یک سال گذشته و افزایش هزینه‌های جنگ است. ائتلاف عربستان سعودی در یک سال گذشته درنتیجه اختلافات به وجود آمده و اعتراضات داخلی برخی کشورها تضعیف‌شده است. از یک‌سو نیروهای هوایی قطر درنتیجه اختلافات اخیر از ائتلاف خارج‌شده‌اند. از سویی دیگر اختلاف عربستان سعودی و امارات بر سر میدان نبرد مدت‌ها است که بالاگرفته است. ضمن اینکه سودان از دیگر هم‌پیمانان سعودی نیز، با افزایش فشارهای داخلی برای خروج از ائتلاف روبرو است. بنابراین، با توجه با این اختلافات، این احتمال که عربستان بخواهد از نیروی زمینی خود جهت مقابله با حوثی‌ها استفاده کند بسیار ضعیف خواهد بود. بنابراین، رژیم آل سعود در تلاش است که جنگ زمینی با حوثی‌ها را تنها از طریق حمایت از نیروهای وفادار به عبد ربه منصور هادی رهبری کند و از حملات همه‌جانبه نظامی خود صرف‌نظر کند.