نظام انتخاباتی مجلس شورای اسلامی بهتر است چگونه باشد؟

مطالعات حوزه پارلمان به ­دلیل اهمیت بالای مجالس قانون­ گذاری در نظام حکمرانی کشورها، حائز اهمیت فراوان است. بی شک مطالعات مربوط به نظام حاکم بر انتخابات مجلس بعنوان سازوکار تعیین کننده ورودی­ های این نهاد، کلیدی تر از سایر بخش هاست.  لذا توجه به پژوهش و اتخاذ تصمیمات اساسی مبتنی بر تجربه و دانش در حوزه نظام انتخاباتی مجلس، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.

مرور تاریخچه تلاش قانون­گذاران برای اصلاح قانون انتخابات مجلس در زمان مشروطه و پس از انقلاب به وضوح از اهمیت این موضوع نزد حکمرانان و دغدغه ­مندان مردم­ سالاری حکایت دارد که محصول آن هم ­اکنون، قانون انتخابات مصوب سال ۱۳۷۸ است.

مجلس شورای اسلامی بدلیل وجود مشکلاتی در قانون و نظام انتخاباتی آن متحمل آسیب­ های فراوانی است که از جمله آن می ­توان به نبود سطح تخصص و شایستگی کافی در عمده نمایندگان، پررنگی دغدغه­ های محلی به ­جای تفکر ملی و کلان، عدم پاسخگویی حزبی و دیگر مشکلات موجود در فضای قانون­گذاری اشاره کرد.

در حال حاضر طرح یک فوریتی «اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی» معروف به طرح استانی­ شدن انتخابات، که در آبان سال ۱۳۹۷ اعلام وصول شد در دست بررسی نمایندگان مجلس قرار گرفته است که اگرچه به دنبال کسب مزیت­ هایی است اما نقاط ضعف متعددی دارد که در صورت اجرایی شدن، می­ تواند آن را به قانونی مخرب تبدیل کرده و وضعیت را در برخی موارد بدتر از وضع فعلی نماید. این طرح بدلیل ترکیب همزمان حوزه ی فرعی و حوزه ی استان مشکلات منطقی غیر قابل ‏حل دارد و ضمن آن­که بدین شکل در دنیا مجرب نیست، بصورت عام تعیین نمی­ کند نامزد برنده، نماینده مردم استان است یا حوزه فرعی. چرا که منطق انتخابات استانی، نمایندگی فرد ‏انتخاب­ شونده از کل استان است و قراردادن حداقل نصاب رای از حوزه فرعی، نمی ­تواند گام موثری جهت نیل به اهداف کلان ‏موجود در نظام تناسبی استانی قلمداد گردد. همچنین بروز دیگر معایب موجود در انتخابات استانی، یعنی کاهش مشارکت مردمی، افزایش عمومی هزینه انتخابات و دامن­ زدن به اختلافات قومی- قبیله­ ای نیز محتمل است.

طرح جایگزین بایستی ضمن نداشتن مشکلات فوق، موجب شایسته­ گزینی و انتخاب افراد ذی ­صلاح گردد و علاوه بر آن باتوجه ­به ویژگی چند صدایی نظام سیاسی کشورمان، تضمین کننده حضور و مشارکت گروه­ های مختلف سیاسی در انتخابات مجلس باشد.

اندیشکده حکمرانی شریف، با در نظر گرفتن معیارهای مذکور، پیشنهادی اجراپذیر و مبتنی بر محدودیت های حال حاضر کشور ارائه می ­دهد:

باتوجه به حساسیت­ های موجود در حوزه ­های تک ­کرسی و احتمال بروز مشکلات جدی در صورت کاهش نقش این حوزه ­ها،«نظام انتخاباتی تلفیقی: اکثریتی در تک­ کرسی­ ها و تناسبی در چندکرسی ها» می­ تواند ضمن حفظ نظام اکثریتی موجود در حوزه­ های تک ­کرسی، نظام تناسبی را در حوزه­ های انتخابیه دوکرسی به بالا برقرار نماید. طرح فوق به ایجاد تاثیر برای آراء اقلیت منجر خواهد شد. چرا که حتی با داشتن رای کمتر از ۵۰ درصد در شهرهای بزرگ دارای کرسی خواهند بود و این موضوع منجر به افزایش امید برای حضور و در نتیجه افزایش مشارکت در شهرهای بزرگ می شود. همچنین رقابت بین لیست های انتخاباتی منجر به برگزیده شدن بهترین های هر لیست می شود و لذا کیفیت نمایندگان ورودی به مجلس نیز ارتقا پیدا می کند. در عین حال در شهرهای تک کرسی به دلیل عدم ایجاد تغییر هیچ مشکل جدیدی تولید نمی شود.
متن کامل این گزارش از طریق لینک زیر قابل‌دسترسی است:

دانلود فایل