نشست حضوری دکتر لزلی پال با عنوان نظام مشاوره سیاستی در خاورمیانه

این نشست بخشی از رویداد بین‌المللی «زیست بوم مشاوره سیاستی: چالش‌های جهانی و فرصت‌های ملی» بود که توسط گروه مطالعات نظام‌ مشاوره سیاستی در اندیشکده حکمرانی شریف و باشگاه سیاست‌پژوهی به اجرا درآمد. این رویداد به اکوسیستم و نهادهای مشاوره سیاستی از دو منظر بین‌المللی و داخلی پرداخت و سعی شد تا ضمن شناسایی چالش‌های بین‌المللی و منطقه‌ای، تجربیات داخلی نیز بازخوانی و بررسی شود. به همین منظور پروفسور پال بصورت حضوری و خانم ها بائرتل و مورالس بصورت مجازی منظر بین‌الملل را پوشش دادند. آقای پروفسور پال به ترسیم فرصت‌ها و چالش‌های نظام مشاوره سیاستی در خاورمیانه پرداختند. هم‌چنین آقایان دکتر خیاطیان، دکتر نگاهداری و دکتر سجادپور به تشریح نکاتی در خصوص مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه پرداختند. ارائه‌ی آقای دکتر امامیان در مورد ادبیات نظام مشاوره سیاستی و میزگرد رؤسای اندیشکده ها در ایران، کمک شایانی به پوشش جنبه‌های گوناگون مسئله‌ی مشاوره سیاستی و حکمرانی در این رویداد نمود.

سؤالات محوری جلسه:

نظام مشاوره سیاستی در خاورمیانه با چه فرصت‌ها و چالش‌هایی روبرو است؟    

تشریح بیانات سخنران:
در ابتدای نشست آقای دکتر امامیان ضمن خوشامدگویی به میهمان گرامی و شرکت‌کنندگان، از آنها بابت پذیرش دعوت اندیشکده حکمرانی شریف تشکر کرد. وی پس از توضیح کوتاهی از دو نشست قبلی این رویداد، به معرفی دکتر پال و طرح مقدمه بحث پرداخت. آقای دکتر امامیان با اشاره سخنرانی‌های دکتر پال و دیدار ایشان در کنفرانس‌های انجمن بین‌المللی سیاستگذاری در سنگاپور(2017) و بارسلونا(2021) و کنفرانس انجمن سیاست‌گذاری خاورمیانه در دوحه(2021)، ابراز داشت از جنبه‌های مختلف زمینه همکاری با ایشان وجود دارد. بخشی از پژوهش‌های وی در زمینه نظام مشاوره سیاستی است که ما نه تنها به این موضوع علاقه‌مند هستیم بلکه بعنوان یک اندیشکده‌ی دانشگاهی بصورت مستقیم با آن سروکار داریم. با توجه به اینکه دکتر پال بنیانگذار دانشکده سیاست‌گذاری در دانشگاه حمد بن خلیفه هستند، زمینه‌ی دیگر همکاری می‌تواند همکاری‌های دانشگاهی در سطح منطقه باشد. مسئله‌ای که بخاطر ساختار غرب‌محور تحصیلات عالی در ایران، مفغول واقع شده است. کشور قطر سرمایه‌گذاری زیادی در راه‌اندازی تحصیلات تکمیلی در سال‌های اخیر نموده است. نه تنها شاهد جذب اساتید برجسته‌ی بین‌المللی در قطر هستیم بلکه شعبات بسیاری از مؤسسات مطرح بین‌المللی نیز در آنجا راه اندازی شده است. تجربه‌ای که قبل از انقلاب در ایران دنبال شد اما با پیروزی انقلاب، آموزش عالی بصورت بومی در کشور ارتقا یافت. هم‌بنیانگذار اندیشکده حکمرانی شریف گفت ظرفیت همکاری گسترده‌ای را بخاطر همین تشابه‌ها و دغدغه‌های مشترک میان دو مجموعه متصور است. وی گفت: همانگونه که دکتر سجادپور اشاره کرد نهادهای نظام مشاوره سیاستی بسیار وابسته به زمینه‌ی سیاسی-اجتماعی هر جامعه هستند. با این توضیح به موضوع این جلسه که نظام مشاوره سیاستی در خاورمیانه است می‌پردازیم. 

آقای دکتر پال ضمن تشکر از دکتر امامیان و اندیشکده حکمرانی شریف بابت میزبانی این رویداد، اندکی در مورد سوابق خود توضیح داد و ابراز داشت هرچند امروز در مورد خاورمیانه صحبت می‌کند اما متخصص این منطقه نیست. وی گفت تحصیلات خود را در علوم سیاسی در زادگاهش-کانادا- گذرانده است و بخش عمده‌ای از پژوهش‌هایش  به سیاست و سیاستگذاری در آنجا اختصاص دارد. وی پیش از این مدیریت دانشکده سیاستگذاری دانشگاه کارلتون در اتاوا را برعهده داشته است. دکتر پال با بیان اینکه محوریت سیاستگذاری حل مشکلات عمومی است ابراز داشت علاقه‌مندی به فعالیت در این حوزه می‌تواند به دلایل مختلفی در هر شخص ایجاد شود. موضوع توصیه سیاستی راهی برای ارتباط گرفتن با حل این مشکلات عمومی است و من شخصاً به این موضوع در سطح بین‌المللی می‌پردازم. دکتر پال برای تشریح این مسئله اجلاس جهانی داووس را مثال زد. مجمع جهانی اقتصاد که با حضور خبرگزاری‌ها پوشش خبری وسیعی داده می‌شود و از بیل گیتس تا رؤسای جمهور، نخست وزیران، وزرا، شخصیت‌های برجسته دانشگاهی، سرمایه‌داران، تجار، ستارگان سینما، ورزش و ... در آن حضور می‌یابند. در آنجا در مورد مسائل بزرگ جهانی مثل رباتیک، هوش مصنوعی، اقتصادهای نوظهور، بحران اقتصادی، تغییرات آب و هوایی، نابرابری و ... گفتگو می‌شود. به این ترتیب سیاست‌ها چارچوب‌بندی می‌شوند و ما شاهد بازتاب اینگونه رویدادهای جهانی در سیاست‌گذاری‌های داخلی جوامع هستیم. مثلاً در خصوص تغییرات آب و هوایی، سازمان ملل متحد، توافقنامه پاریس، IPCC پنل بین‌الدولی تغییرات آب و هوایی و... اثرگذار و تعیین‌کننده هستند.
معاون انجمن بین‌المللی سیاستگذاری عمومی در ادامه اشاره‌ای هم به فعالیت خود در قطر داشت. وی همانطور که گفته شد بنیانگذار دانشکده سیاست‌گذاری در دانشگاه حمدبن خلیفه است. دانشکده تازه‌تأسیسی که در مقطع ارشد و دکتری پذیرش دارد. دانشگاه حمد یکی از 55 نهادی است که به بنیاد قطر تعلق دارد. در کنار این دانشگاه، دانشگاه جرج تاون، دانشکده روابط خارجی، دانشگاه نورث وسترن، کارنگی، ویل کورنل، تگزاس ای اند ام، مؤسسات پژوهشی در زمینه بیوتکنولوژی، کامپیوتر، محیط زیست، سازمان‌های غیردولتی، حتی مدارس و مهدکودک‌ها در یک محل قرار دارند. اخیراً اجلاس دوحه چیزی شبیه به اجلاس داووس در قطر برگزار شد. اگرچه بیشتر به مسائل امنیتی پرداخت اما مثالی از تلاش برای اثرگذاری توصیه سیاستی در سطح جهانی، منطقه‌ای و به تبع آن داخلی است. پروفسور پال با بیان اینکه ده سال است کشور قطر را از نزدیک می‌شناسد و سه سال است که در آنجا مستقر شده است گفت از منظر تجارب و دانش غربی در این سال‌ها به موضوع سیاست‌گذاری در این کشور و ویژگی‌های خاص آن پرداخته‌ام و کتابی نیز در این موضوع در سال 2015 به چاپ رساندم. در سال 2017 نیز کتابی در خصوص حکمرانی جهانی و سازمان‌های اسلامی منتشر کردم. در عین حال که تلاش کردم دانش و تجربیات خود را به این منطقه بیاورم طی این سالها در حال یادگیری در خصوص این منطقه نیز هستم.  

همانطور که می دانید خاورمیانه مجموعه‌ای از کشورهای مشابه نیست و تفاوت‌های زیادی میان کشورهای این منطقه وجود دارد. علی‌رغم مشابهت‌های تاریخی و دین مشترک باید این تفاوت‌ها را نیز در نظر داشته باشیم. بر همین اساس من مطمئن نیستم که بتوان چالش‌ها و فرصت‌های کاملاً یکسانی برای مشاوره سیاستی خاورمیانه در نظر گرفت. به عنوان مثال کشور قطر علی رغم تمام شباهت‌هایش به عربستان و کشورهای حوزه خلیج فارس در کنار پادشاه، کابینه و شورای وزیران دارد که اخیراً از طریق انتخابات ملی تعیین شده است. حتی نامزدهای زن در این انتخابات حاضر بودند اما برگزیده نشدند و این احتمال برای دوره‌های بعدی وجود دارد که زنان به این شورا راه پیدا کنند. بنابراین مدل خاصی از پادشاهی اسلامی در آنجا حکمرانی می‌کند که با پادشاهی عربستان یا نظام ریاستی ترکیه تفاوت دارد.  به همین جهت با وجود تشابه‌ها باید با احتیاط در این موضوع صحبت کرد و از ارائه فرمول واحد فاصله گرفت.

پروفسور پال در ادامه بر اساس کتاب خود با عنوان «فرای تحلیل سیاستی» به توضیحی در مورد ویژگی‌های نظام مشاوره سیاستی بصورت کلی پرداخت. نخست به تفاوت توصیه سیاستی کوتاه مدت و بلند مدت اشاره کرد که بعضاً تعبیر سرد و گرم نیز از آنها می‌شود. برای مثال سیاست‌ها در زمان همه‌گیری کرونا را گرم و سیاست‌های بازنشستگی را سرد عنوان کرد. برای نظام بازنشستگی، کشور باید با توجه به دموگرافی جمعیت دو تا سه دهه زودتر سیاست‌گذاری کند. جنبه دیگر در نظام مشاوره سیاستی تفاوت میان بازیگران سنتی و جدید این حوزه است. در تقریباً هر کشوری که نوعی از کابینه را دارد بصورت سنتی شاهد وجود مراکز تحقیقاتی در سطح معاونت وزرا هستیم که در ساختار بروکراسی بصورت رسمی تثبیت شده‌اند. اما بازیگران جدیدی نیز به این نظام مشاوره راه یافته‌اند که مشاور سیاسی وزرا بوده و کارمند رسمی دولت نیستند. آنها با وزرا می‌آیند و با آنها می‌روند. در این وضعیت مثلاً توصیه کارشناس مرکز تحقیقاتی ناظر به تبعات بلندمدت نظام بازنشستگی است در حالیکه مشاور وزیر به تبعات سیاسی و انتخاب مجدد وزیر توجه می‌کند. جنبه سومی که به آن اشاره می‌کنم تفاوت میان توصیه سیاستی رویه‌ای و ماهوی است. مشاوره رویه‌ای به چگونگی انجام امور و فرایند معطوف می‌شود. به نیازمندی‌های قانونی و چگونگی طی مسیر توجه دارد. به اینکه با چه کسانی، در چه زمانی و در چه قالبی مشورت کنیم. باور کنید که کار سخت و بسیار زمانبری است که یک جلسه ترتیب بدهید و بتوانید همه‌ی افراد مرتبط با موضوع را دور هم بنشانید. سابقه موضوع و قوانین قبلی را بررسی کنید. مشاوره ماهوری به ماهیت موضوع توجه می‌کند. مثلاً در موضوع بازنشستگی اینکه آمارها و اطلاعات چه چیزی درباره وضعیت فعلی و آینده‌ی پیش رو می‌گوید و هر تصمیم چه تبعات سیاستی را در پی خواهد داشت. یا مثلاً در خصوص تغییرات آب و هوایی باید ابتدا میزان تولیدی کربن دی اکسید هر کشور در حال حاضر بصورت دقیق احصا شود تا بتوان بر مبنای اطلاعات صحیح تصمیم‌سازی کرد. در نظام مشاوره سیاستی هر کشور لیست بلندی از ارگان‌ها، نهادها، مؤسسات و بطور کلی اجزا وجود دارند. این اجزا در قالب وزارتخانه‌ها، احزاب سیاسی، پارلمان و کمیسیون‌های مجلس، شبکه‌های اجتماعی، نهادهای قضایی، لابی کنندگان، سازمان‌های بین‌المللی، ائتلاف‌ها، سازمان‌های مردم نهاد، اندیشکده‌ها، نهادهای دانشگاهی، مؤسسات جمع‌آوری کننده‌ داده، مؤسسات نظرسنجی و  ... به چشم می‌خورند. به عنوان مثال در کشور قطر سازمان‌های غیردولتی حقوق بشری از سال 2010 فشار زیادی در خصوص شرایط کار، حقوق، بیمه، ویزا و زندگی کارگران خارجی به دولت این کشور وارد کردند، بنحوی که قطر مجبور شد به سازمان جهانی کار اجازه تأسیس نمایندگی در سال 2015 بدهد. با همکاری این سازمان قطر حداقل دستمزد را تعیین کرد و قوانین کار خود را تغییر داد. بنابراین شاهد هستیم که فعالیت سازمان‌های غیردولتی مثل «دیده‌بان حقوق بشر» سبب فشار سازمان‌های بین‌المللی بر یک کشور و تغییر سیاست‌ها می‌شود. این فشارها در آستانه جام جهانی به اوج خود رسیده است. بنابراین وقتی از دور به مجموعه اجزای مؤثر در نظام مشاوره سیاستی نگاه می‌کنیم می‌بینیم بسیاری از بازیگران در آن حضور دارند و سؤال کلیدی این است که چطور این پیکربندی را طراحی کنیم. مثلاً چگونه نسبت مان را با نهادهای بین‌المللی تعیین کنیم. مثل یک پازل است که بسته به شرایط اجتماعی-سیاسی-اقتصادی هر کشور متفاوت چیده شده است. من مثالی از آمریکا می‌زنم. در آمریکا بیش از هرجای دنیا لابی‌کننده به ازای هر سیاستمدار وجود دارد. هم‌چنین بیشترین تعداد اندیشکده در آمریکا وجود دارد که دلایل گوناگونی مثل قانون مالیات، نظام دو حزبی سیاسی، سیستم اقتصادی و ... دارد. این وضعیت اصلاً با کشور خود من-کانادا- قابل مقایسه نیست. در قطر ما اندیشکده داریم اما بسیاری از آنها مثل مؤسسه رند یا بروکینگز شعبه‌ی اندیشکده‌های غربی هستند. بنابراین این کشورِ کم جمعیت، مناسب زیست‌بوم ملی اندیشکده‌ای نیست. اما می‌توان گفت نسبت به مشاوره بین‌المللی باز عمل می‌کند و داشتن پول و منابع سرشار در این وضعیت مؤثر است. سؤال مهم دیگر پس از ترکیب‌بندی این اجزا در هر کشور، کیفیت نظام مشاوره و بررسی آن است. این کیفیت به ظرفیت تربیت متخصصین بستگی دارد. همانطور که دکتر امامیان اشاره کرد قطر سرمایه‌گذاری هنگفتی در این زمینه کرده است و پتانسیل لازم برای ساختن ظرفیت سیاستی و به تبع آن بهبود نظام مشاوره وجود دارد. هرچقدر مهندسین، پزشکان، اقتصاددانان و ... بهتر آموزش ببینند سطح کارشناسی و تخصص نظام مشاوره افزایش می‌یابد. نکته‌ی دیگر ایجاد توازن میان سیاست‌گذاری‌های کوتاه مدت و بلندمدت است. اگر شما بطور مداوم درگیر بحران‌های کوتاه مدت باشید و از چشم‌انداز غفلت کنید، حتماً دچار مشکل خواهید شد. توانایی پاسخگویی سریع در یک نظام مشاوره اهمیت دارد اما در عین حال توجه به آینده ضرورت دارد و این موضوع اصلاً آسان نیست. دامنیک کامینگز مشاور ارشد بوریس جانسون که در دوران کرونا استعفا داده است توضیح می‌دهد که چقدر تغییر در سنت بروکراسی انگلستان و بازطراحی آن متناسب با شرایط همه‌گیری طاقت‌فرسا و نشدنی بوده است. سیستمی که برای پاسخگویی به مسائل بلندمدت طراحی شده از پاسخگویی سریع عاجز مانده است. جنبه‌ی دیگری که باید در مورد نظام مشاوره مد نظر داشته باشیم منابع داخلی و بیرونی توصیه هستند. مثلاً در فضای تنظیم‌گری مسئله استقلال و خودمختاری مطرح می‌شود. به اعتقاد من هر چقدر منابع متعددتر شوند برای سیاست‌گذاری بهتر است. این منابع می‌توانند خارج از کشورها نیز باشند. من در سال 2010 کتابی در مورد نقش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی OECD در اصلاح مدیریت عمومی نوشتم. هر ساله نزدیک به پنجاه هزار نفر از سراسر دنیا به این سازمان رفت و آمد می‌کنند و سیاست‌‎های کشورهای مختلف در خلال این گفتگوها از هم تأثیر می‌پذیرد. هم چنین استانداردهای این سازمان بر سیاست‌گذاری‌های داخلی کشورها اثرگذار است. شفافیت و دسترسی هر چه بیشتر به داده‌ها در بهبود نظام مشاوره مؤثر خواهد بود.

دکتر پال پنج پارامتر را برای مقایسه نظام‌های مشاوره سیاستی در کشورهای مختلف در نظر گرفت: صلاحیت فنی و آموزش، ظرفیت دولتی، تعداد و کیفیت اندیشکده‌ها، تعداد و کیفیت مراکز پژوهشی و تعداد و کیفیت مشاوران بین‌المللی و مسیرهای تعامل با آنها. وی این پارامترها را برای نمونه بر روی کشور کانادا اعمال کردند و مشخص شد در مجموع وضعیت مطلوبی در آنجا حاکم است. در مورد قطر دکتر پال به اهمیت توصیه‌های سیاستی بلندمدت در حوزه بیابان‌زدایی، بازیافت، انرژی، پایداری، امنیت غذایی و ... اشاره کرد. قطر پس از محاصره اقتصادی و به دلیل اینکه مواد غذایی را بطور کامل وارد می‌کند به فکر تولیدات کشاورزی هیدروپونیک(آب‌کشتی) افتاده است. آقای پال با تأکید بر اینکه زمینه و بستر خاص هر کشور در این موضوع اهمیت ویژه‌ای دارد  بحث خود را با یک مثال خاص در مورد قطر پایان دادند. الشقب یکی از مؤسسات زیر مجموعه بنیاد قطر است که در واقع یک باشگاه لاکچری اسب‌سواری است و بیش از 600 اسب گرانقیمت از سراسر منطقه در آنجا نگهداری می‌شود. هم‌چنین یکی از مدرن‌ترین کلینیک‌های تیمار اسب در جهان در آنجا قرار دارد. وی گفت: یکی از مسائلی که ما با آن برخورد کردیم بحث کشتن حیوان بیمار در اسلام است. برخی از مالکان اسب‌ها بشدت معتقد بودند این کار در اسلام حرام است، در حالیکه اسب‌شان قابل درمان نبود و زجر می‌کشید. مسئولین باشگاه به ما مراجعه کردند و ما نیز از مرکز مطالعات اسلامی و مرکز مطالعات حقوقی خواستیم تا با هم در این موضوع چاره‌اندیشی کنیم. با بررسی منابع اسلامی و نیز قوانین کشورهای مسلمان مشخص شد که این مسئله در اسلام ممنوع نیست. توانستیم صاحبان اسب‌ها را بر این اساس متقاعد کنیم و هم‌چنین به دولت قطر پیشنهاد اصلاح قوانین را بدهیم.   

 پس از پایان ارائه‌، فرصت طرح پرسش در اختیار شرکت‌کنندگان قرار گرفت و دکتر پال به سؤالات پاسخ دادند. برخی از نکاتی که در پاسخ به سؤالات مطرح شد در ادامه می‌آید.

- مشکل کوتاه بودن مدت زمان مسئولیت و نگرانی‌های سیاسی و انتخاباتی نه فقط در خاورمیانه بلکه در همه جای دنیا وجود دارد. سطح شفافیت و میزان فساد در کشورهای مختلف طبق آمارهای جهانی مشخص است. مسئله‌ی توازن باید در نظام مشاوره سیاستی دنبال شود. فاصله گرفتن بیش از اندازه از سیاست در تهیه توصیه سیاستی سبب آسیب دیدن دموکراسی و دیکتاتوری تکنوکرات‌های غیر انتخابی نیز می‌شود، که باید از آن اجتناب کرد. در طرف مقابل نیز باید امنیت شغلی کارشناسان نهادهای مشاوره سیاستی برای بیان حقایق تضمین شود. این نهادها باید با قوانین محافظت شوند و فاصله‌ی کافی از تصمیم‌گیران برای حفظ خودمختاری و استقلال داشته باشند. راهکار دیگر الزام خودخواسته به رعایت استانداردها و توافقنامه‌های بین‌المللی است. سازوکارهای محدودکننده‌ای برای دولت‌ها در این خصوص وجود دارد.

-کشور قطر یک نظام پادشاهی بشدت متمرکز دارد. این وضعیت وابسته به شخص امیر، می‌تواند به نفع یا به ضررکشور تمام شود. یک مثال واضح «لی کوآن یو» در کشور سنگاپور است که سی سال نخست‌وزیر بود و توانست یکی از فقیرترین کشورهای دنیا را به یکی از ثروتندترین‌ها تبدیل کند. خوشبختانه او باهوش و غیر فاسد بود، اما همیشه این اتفاق نمی‌افتد. به اعتقاد شخصی آقای پال قطر هم از این بابت خوش‌شانس است. حمد بن خلیفه از سال 95 که به رأس امور آمد بر روی توسعه میادین گازی سرمایه‌گذاری کرد. آن هنگام این تصمیم یک ریسک بزرگ تلقی می‌شد چون گاز طبیعی اهمیت امروز را نداشت. هم‌چنین راه‌اندازی بنیاد قطر توسط همسر وی نیز تصمیم هوشمندانه‌ای بود. آقای دکتر امامیان این نکته را اضافه کرد که در مقایسه کشورها باید وسعت، جمعیت و شرایط متفاوت را در نظر داشته باشیم. کشوری مثل قطر از نظر جمعیت، وسعت و منابع سرشار طبیعی نوعی استثنا بحساب می‌آید که نباید ما را در مقایسه گمراه کند. ما در کشور ایران با این جمعیت و وسعت، با مسائل بسیار پیچیده و چندلایه در سیاست‌گذاری مواجه هستیم که اصلاً در کشورهای کوچکی مثل قطر وجود خارجی ندارند. بدین ترتیب نظام مشاوره سیاستی در ایران بسیار معنادارتر خواهد بود و برای درک ابعاد مختلف مسائل توسط تصمیم‌گیران، این نظام باید خیلی کارآمد و مجهز باشد.

-رییس کالج سیاستگذاری حمد بن خلیفه در پاسخ به سؤال دیگری در خصوص سیاستگذاری در کشورهای مهاجرپذیر گفت: کانادا در کنار استرالیا یکی از مهاجرپذیرترین کشورهای دنیاست. هر سال 300 هزار نفر مهاجر جدید در کانادا اقامت می‌کنند. این آمار نسبت به جمعیت 36 میلیونی کانادا قابل توجه است. مبدأ مهاجران در کانادا تغییر کرده است. مثلاً پدر و مادر من از لهستان و آلمان به کانادا مهاجرت کردند و من در فضای چندفرهنگی اروپایی بزرگ شدم که بخشی از آن در کبک، فرانسوی بود. اما امروز عمده مهاجران از آسیا و بویژه خاورمیانه به کانادا می‌روند که یکپارچگی آنها در جامعه چالش برانگیز است. 25 هزار مهاجر از سوریه به کانادا رفتند. خواهر من در یکی از کلیساها بصورت داوطلبانه به مسائل دو خانواده سوری رسیدگی می‌کرد. مسئله‌ی زبان، ادامه تحصیل و استخدام برای آنها بسیار سخت بود. از سویی دیگر، فرصت‌های مهمی نیز این مهاجران جوان و با انرژی برای کشور پذیرنده ایجاد می‌کنند. باید گفت کانادا در پذیرش مهاجران طبق آمارهای جهانی وضعیت خوبی دارد. مورد قطر کاملاً متفاوت از کانادا و استرالیا است. از جمعیت دو میلیون و 700 هزار نفری در قطر تنها 400 هزار نفر قطری هستند. بسیاری از افراد مهاجر واقعی نیستند و قصد اقامت و بزرگ کردن فرزندانشان را ندارند. در حال حاضر عمده‌ی افراد به ساخت و ساز ورزشگاه‌های فوتبال مشغول هستند و مشخص نیست بعد از جام‌جهانی در قطر بمانند.

-من خیلی سال پیش کتابی در خصوص سیاست چندفرهنگی کانادا نوشتم. پدر نخست وزیر فعلی کانادا، ترودو در سال 1971قانون چندفرهنگی را به تصویب رساند. کانادا دو زبان رسمی انگلیسی و فرانسوی دارد. مسئله‌ی هویت در این موضوع مهم است. مثال‌هایی فرهنگی از کانادایی بودن اصیل وجود دارد اما این حس اصلاً قابل مقایسه با ایران با تاریخ چندهزارساله و شرایط متفاوت آن نیست. ما کانادا را دوست داریم اما بعنوان کسانی که از نسل مهاجر هستیم این حس تعلق عمیق نیست. دکتر امامیان نیز اضافه کرد که در کشورهایی که جمعیت قابل توجه مهاجران را دارند، اندیشکده‌ها و مراکز پژوهشی به این موضوع می‌پردازند اما در ایران برای مدت طولانی این موضوع نادیده گرفته شده که جای توجه جدی دارد. اندیشکده حکمرانی نیز علاقه‌مند است به این موضوع ورود کند، اما سختی‌های به مراتب بیشتری نسبت به سایر مناطق دنیا پیش روی این مجموعه قرار دارد.

-دکتر پال در خصوص رقابت مشاوران بین‌المللی در قطر گفت زیست‌بوم این نهادها در قطر بسیار کوچک است و رقابت جدی میان مؤسسات مختلف شکل نمی‌گیرد و بیشتر همکاری و تعامل در جریان است. مسئله‌ی دیگر که بسیار در قطر و هر جای دیگر اهمیت دارد، اصل اعتمادسازی در مشاوره است. برخی از مسائل مثل آینده‌ی بازار کار، نیاز به مجموعه‌ای از مشاوران در حوزه‌های مختلف دارد که بتوانند با هم کار کنند و همه جوانب موضوع را در نظر بگیرند. در کشورهایی مثل قطر که بستر ارتباط و گفتگوی تمام بازیگران در یک موضوع، نهادینه نشده است، پیشنهاد ما ایجاد و طراحی سازوکار مناسب این ارتباط بوده است.

-ویژگی‌ها و مهارت‌های لازم برای یک تحلیلگر سیاستی در هر سطحی متفاوت است. دربخش پایانی کتابِ من، این موارد توضیح داده شده است. در کانادا سالانه این افراد دور هم جمع می‌شوند و حدود سیصد نفر دوره‌های هم‌افزایی و آموزش دارند.

آقای دکتر امامیان بعنوان پرسش پایانی نظر دکتر پال را در مورد نقش دین و نهادهای دینی در سیاستگذاری جویا شد. دکتر پال با اذعان به اینکه این نقش بصورت جدی در ادبیات سیاستگذاری مغفول مانده است گفت: در مسائلی مثل سقط جنین یا ازدواج همجنسگرایان این اثرگذاری به وضوح مشهود است اما مسائل مغفول زیادی وجود دارند که به آنها پرداخته نشده است. اساساً سطح اثرگذاری دینی در آمریکا به نسبت سایر کشورهای غربی بالاتر است و به نظرم پژوهشگران باید در سایر نقاط نیز به این موضوع توجه کنند. ما در کالج، درس‌های اخلاق برای دانشجویان طراحی کرده‌ایم و هر سیاستگذاری باید به مسائل از این منظر نیز نگاه کند. مثلاً در مسئله‌ی تغییرات آب و هوایی، حق نسل‌های آینده بشری در خصوص محیط زیست یک بعد مهم از این سیاست‌ها است. یک مثال دیگر می‌تواند ماشین‌های خودران و الگوریتم‌های هدایت آنها باشد. اینکه در شرایط تهدید جانی، الگوریتم بین یک مادر بهمراه نوزادش و شما تصمیم بگیرد کدام را در معرض خطر قرار دهد یک سؤال اخلاقی و دینی در سیاستگذاری است. بنابراین پرسش‌های بی‌شمار اخلاقی و مذهبی پیش روی ما با توجه به هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء و سایر فناوری‌های جدید قرار دارد. این مسائل نمی‌تواند نادیده گرفته شوند و باید به آن‌ها پرداخت.

آقای امامیان با این جمله جلسه را به پایان برد که بخاطر همین ارزش‌های خاص در هر جامعه، نظام‌های مشاوره سیاستی متکی به خارج و غیربومی از پاسخ به مسائل پیش‌رو که وابسته به زمینه هستند، باز خواهند ماند.                   

در پایان این نشست که بمدت یک ساعت و نیم بطول انجامید دکتر پال مورد تشویق حضار قرار گرفت. آقای امامیان نیز با تشکر مجدد از وی، ابزار امیدواری کرد که همکاری‌های مشترک در انتظار دو مجموعه باشد.