معمای نقدینگی و تورم

برای خیلی این سؤال پیش‌آمده که چرا باوجود افزایش شدید حجم نقدینگی، تورم کماکان تک‌رقمی باقی‌مانده است، سؤالی که بعضاً از آن به‌عنوان معمای تورم و نقدینگی نیز یادشده است. به‌عبارت‌دیگر معمولاً در اقتصاد افزایش حجم نقدینگی منجر به تورم می‌شود اما در سه سال اخیر خلاف این انگاره محقق شده است. پاسخی که به این سؤال می‌توان داد، برگرفته از رابطه مقداری پول است. طبق این رابطه، ارزش مبادلات اقتصادی (شاخص قیمت میانگین اقتصاد ضرب‌در میزان کالاها و خدمات مبادله شده) باید برابر حجم پول (نقدینگی) ضرب‌در سرعت گردش پول باشد. سرعت گردش پول عبارت است از تعداد دفعاتی که پول طی یک سال بین اشخاص مختلف دست‌به‌دست می‌شود. طبق رابطه مقداری پول، ازآنجاکه افزایش در سطح میانگین قیمت‌ها کمتر از میزان افزایش در حجم نقدینگی بوده است یا باید میزان کالاهای مبادله شده افزایش‌یافته باشد یا سرعت گردش پول کاهش‌یافته باشد. با توجه به شرایط رکودی حاکم بر اقتصاد، مورد اول منتفی است لذا می‌توان گفت سرعت پول کاهش‌یافته است. به‌بیان‌دیگر به دلیل کاهش سرعت پول، افزایش در حجم نقدینگی منجر به تورم نشده است. در این راستا سؤال این خواهد بود که علت پایین بودن سرعت گردش نقدینگی چیست؟ برای پاسخ به این سؤال ضروری است ماهیت نقدینگی در حال رشد موردتوجه قرار گیرد. بر اساس تحلیل‌های موجود بخش قابل‌توجهی از نقدینگی در حال افزایش از طریق خلق سپرده در نظام بانکی ایجاد می‌شود. درواقع متناسب با نرخ سود بانکی میزان سپرده‌های موجود در بانک‌ها و مؤسسات اعتباری در حال افزایش است. این سپرده‌ها درواقع بدهی نظام بانکی به سپرده‌گذاران بوده که با توجه به نرخ بالای سود در بخش بانکی مدام در حال افزایش است. درعین‌حال به دلیل عدم سودآوری سایر فعالیت‌های اقتصادی مردم کماکان ترجیح می‌دهند سپرده‌های در حال افزایش خود را در بخش بانکی به‌صورت سپرده‌های سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت یا بلندمدت نگه‌داشته و از افزایش آن منتفع شوند. تا زمانی که سپرده‌گذاران تصمیم خود را برای تغییر نوع سپرده‌ها و تبدیل آن‌ها به سپرده‌های قرض‌الحسنه یا جاری و خرج کردن آن‌ها تغییر ندهند، کماکان نرخ گردش آن‌ها صفر بوده و عملاً اثر تورمی نخواهند داشت. درواقع می‌توان نرخ سود بالای سپرده‌ها و سودآوری پایین سایر بخش‌های اقتصادی تعادلی را ایجاد کرده که در آن رشد نقدینگی سریع و سرعت گردش آن و بالطبع اثر تورمی آن پایین باشد. این در حالی است که شبکه بانکی در حال بدهکارتر شدن به سپرده‌گذاران خود است. بنابراین گزاره مشهوری که «نقدینگی، نقدینگی است و حتماً تورم می‌آورد» نیاز به یک تکمله دارد؛ نقدینگی دیر یا زود تورم می‌آورد. نقدینگی فعلی در اقتصاد کشور نیز گرچه تاکنون منجر به تورم نشده است اما به‌محض اینکه به سمت بازارهای جذاب سرازیر شود (از حساب‌های سرمایه‌گذاری افراد خارج شود)، منجر به افزایش قیمت در آن بازارها و متعاقباً ایجاد و افزایش تورم خواهد شد. مجدداً با استفاده از رابطه مقداری پول می‌توان گفت هر چه سرعت گردش این نقدینگی بالاتر باشد، تورم ایجادشده بزرگ‌تر خواهد بود. بر این اساس، دولت برای مهار تورم ناشی از این نقدینگی باید ابزارهای کافی برای مهار افزایش شدید و یک‌باره سرعت گردش پول را موردتوجه قرار دهد. یکی از مواردی که سرعت گردش پول را به‌شدت افزایش می‌دهد، سفته‌بازی است. به‌عبارت‌دیگر به‌عنوان یک پیشنهاد سیاستی، ضرورت توجه نهادهای حاکمیتی و نظارتی برای کنترل سفته‌بازی در بازارهای بالقوه خواهد بود که دیر یا زود در معرض خطر هجوم سفته‌بازی قرار خواهند گرفت.

منتشر شده در روزنامه جهان صنعت در تاریخ ۱۹ اسفند ۱۳۹۵