مجالس دنیا چگونه با لوایح دولت برخورد می‌کنند؟

یکی از نقش ­های مهم و اساسی قوه مقننه، نظارت بر اعمال دولت‌­هاست و لذا نمایندگان مجلس سعی دارند از طریق اصلاح لوایح، به وظیفه ذاتی خود به عنوان نظارت پارلمانی عمل کنند.

یکی از نقش‌های مهم و اساسی قوه مقننه، نظارت بر اعمال دولت‌ها می‌باشد. این نظارت گاهی به شکل پسینی و گاه به شکل پیشینی اعمال می‌شود.

از جمله نظارت‌های پیشینی مجلس که پیش از اعمال دولت بروز می‌کند، اصلاح لوایح تقدیمی از سوی دولت به مجلس است. عمده اهداف دولت‌ها از طرح لوایح در مجلس، دنبال کردن سیاست‌ها، اهداف و تحقق شعارهای انتخابی آنان است از این رو دولت‌ها همیشه درصدد هستند تا لوایح تقدیمی آنان به مجلس با کمترین تغییر و مانعی، به قانون تبدیل شود تا هدف آنان از طرح لایحه مورد نظرشان تأمین شود. در مقابل نمایندگان مجلس نیز سعی دارند از طریق اصلاح لوایح، به وظیفه ذاتی خود به عنوان نظارت پارلمانی عمل کنند.

انگلستان: در این کشور ابتکار طرح لایحه نه فقط در اختیار دولت و نمایندگان مجلس، بلکه سازمان‌ها و افراد خصوصی نیز توانایی طرح لوایح را دارند و به همین ترتیب در بحث اصلاح لوایح NGO ها نیز توانایی ایفا نقش عمده ای دارند.

در انگلستان و کشورهای دارای نظام پارلمانی، دولت به طور معمول برآمده از حزب حاکم بر مجلس یا برآمده از ائتلاف میان چند حزب است لذا انضباط حزبی در این کشورها وجود دارد و دولت در پیشبرد لوایح خود با کمترین اصلاحات با مانع خاصی مواجه نمی‌شود. اما با توجه به این مزیت حزبی برای دولت، دولت نقش عمده ای در ارائه اصلاحات لوایح به مجلس دارد.

از جمله این اهداف می‌توان به این موارد اشاره کرد: ۱) از طریق اصلاحات سیاست‌های خود را اجرا کند و بتواند به سیاستگذاری خود سازمان دهد ۲) اصلاحات را وسیله‌ای برای رفع نگرانی‌هایی که در خصوص یک لایحه مطرح می‌شود، قرار دهد ۳) تکمیل لایحه. در مقابل نمایندگان مجلس که عمدتاً از حزب مخالف دولت هستند به روشنی می‌دانند که موفقیت اصلاحات پیشنهادی از سوی آنان بسیار ضعیف است اما با این وجود با هدف اعلام مخالفت با سیاست‌های دولت و حزب حاکم و همچنین فهمیدن توجیهات دولت برای مطرح کردن لایحه، اقدام به ارائه اصلاحات می‌کنند.

در روند ارائه اصلاحات در مرحله کمیسیون، اگر اصلاحیه ای مطرح شود صرفاً به مجمع گزارش می‌شود و در متن لایحه تقدیمی تغییری صورت نمی‌گیرد بر این اساس کمیسیون صرفاً نقش مشاوره‌ای دارد. محدودیت‌هایی که موجب رد اصلاحات می‌شود از جمله آن‌ها می‌توان به خارج از موضوع بودن اصلاحیه، ارائه خارج از موعد، غیر قابل اجرا بودن یا متناقض بودن اصلاحیه و افزایش دهنده بودن هزینه‌های عمومی یا مالیات را اشاره کرد که در مورد اخیر تقریباً در اکثر کشورها، یا در سطح قانون اساسی به عنوان یک اصل به رسمیت شناخته شده است مانند فرانسه یا در برخی دیگر از کشورها در سطح رویه و قانون عادی وجود دارد. در انگلیس و سایر کشورها کمیسیونی هایی برای انتشار عمومی لوایح و بررسی تطبیق لایحه به عنوان موضوع روز کشور وجود دارد که در انگلستان به آن PBL می‌گویند. نقش رئیس مجلس در انتخاب اصلاحیه‌ها امری مهم است.

کانادا: ابتکار قانونگذاری در این کشور علاوه بر وزرا کابینه و اعضای پارلمان، برعهده دبیرخانه مجلس نیز می‌باشد. کانادا در زمینه اصلاح لوایح و ارائه معیاری صحیح از جمله سرآمدان این حوزه خطیر قانون گذاری می‌باشد.

فرق اساسی میان این کشور با سایر کشورها در ارائه معیار اصلاح قوانین در هر مرحله از روند قانون گذاری می‌باشد به عنوان مثال در اصلاحات در مرحله کمیسیون با اصلاحات در مرحله دوم (مطالعه دوم) قانونگذاری تفاوت دارد. اما به صورت کلی اصلاحات در کانادا نیاز به فاکتورهایی دارد از جمله: مربوط به اصول لایحه و در محدوده آن باشد، مرتبط با لایحه و مواد آن باشد، اصلاحیه باید قوام داشته باشد به عبارت دیگر با تصمیمات قبلی کمیسیون که با آن موافقت شده مغایر یا متناقض نباشد، اصلاحیه ای که بار مالی داشته باشد، از لحاظ شکلی، اصلاحیه به طور کلی مخالف با لایحه نباشد.

در عین حال اصلاحیه‌ها صرفاً باید در مورد متن لایحه باشد و اگر در مورد حواشیح و سرفصل آن‌ها باشد پذیرفته نمی‌شود. همچنین اصلاحیه‌های که مربوط به تغییر نحوه الزام آور شدن لایحه باشد رد می‌شود. اصلاح مقدمه لایحه تنها در صورتی ممکن است که در اثر اصلاح متن لایحه اصلاح مقدمه را امری ضروری و غیر قابل اجتناب کند. اصلاحیه همچنین نباید مربوط به نحوه تصویب قانون بر خلاف رویه جاری باشد. در پایان اصلاح عنوان لایحه فقط در صورتی ممکن است که متن لایحه بسیار تغییر کرده باشد، اصلاحیه‌هایی که نتیجه آن‌ها در اصلاحیه‌های قبلی رد شده است نیز رد خواهد شد.

ترکیه: دارای نظام ریاستی است و ابتکار قانون گذاری فقط در دست نمایندگان است و صرفاً لایحه بودجه را رئیس جمهور ارائه می‌دهد. در کمیسیون ابتدا بحث درباره کل لایحه است و سپس در مورد اینکه مواد بررسی شوند یا خیر رأی گرفته می‌شود اگر این مورد تصویب شود، بحث ماده به ماده شکل می‌گیرد و هر ماده به تنهایی رأی گیری می‌شود و اگر رأی نیاورد، ماده حذف می‌شود. پس از بحث درباره همه مواد، مجدداً کل لایحه را رأی می‌گیرند و اگر با اصلاحات موافقت شود، اصلاحات به متن لایحه اضافه می‌گردد و به مجلس ارائه می‌شود.

برای پذیرش اصلاحات در مرحله کمیسیون، پیشنهاد از سوی یک نماینده کافی است و در روز مجمع نماینده هر کمیته حضور دارد و می‌تواند خواهان رد اصلاحات، خواستار اصلاح لایحه و یا بازگشت به کمیسیون گردد.

محدودیت شکلی در روز مجمع برای هر ماده تا ۷ اصلاحیه از سوی رئیس مجلس(speaker) پذیرفته می‌شود و برای پیشنهاد اصلاحیه نیز محدودیت وجود دارد بدین ترتیب که اگر قبل از شروع بحث در مجمع باشد هر نماینده می‌تواند اصلاح را پیشنهاد کند و اگر بعد از شروع بحث باشد برای پیشنهاد اصلاح باید ۵ تن از نمایندگان، متن اصلاح را امضا کنند. اگر رئیس مجلس تشخیص دهد که پیشنهاد اصلاح، لایحه جدیدی می‌باشد، آن را لایحه جدیدی محسوب می‌کند و پیشنهاد را از لایحه حذف می‌کند. در نهایت در خصوص لایحه با اصلاحات در مجمع رأی گیری می‌شود.

منتشر شده در خبرگزاری مهر در تاریخ ۹ تیرماه ۱۳۹۹