رسانه‌های پلتفرمی از چه مواردی ناگزیرند؟

سال گذشته و در جریان کشاکش چندماهه انتخابات آمریکا، چندین مطلب در باب تبعات غلبه بی‌رقیب پلتفرم‌های جهانی بر فضای رسانه‌ای کشورها نوشتم و اثرات بی‌سابقه و برگشت‌ناپذیر مداخلات محتوایی و سانسور سیاسی ترامپ توسط پلتفرم‌ها را بر دنیای سیاست‌گذاری رسانه متذکر شدم. اجلاس۲۰۲۱ جهانی تنظیم‌گران۳ که در هفته گذشته توسط موسسه بین‌المللی ارتباطات۴ برگزار شد هم شدیدا متاثر از این واقعیت ازپرده‌برون‌افتاده بود.

در ادامه روندی که به «پلتفرم‌-محور کردن جوامع۵» مشهور شده و بنا به نظر گروهی از تنظیم‌گران با استفاده از خصوصیات انحصارزای پلتفرم‌های رسانه‌ای، نوعی «سرمایه‌داری دیجیتال۶» را بازتولید کرده است، تنظیم‌گری و قاعده‌مندسازی فعالیت این ابربازیگران بین‌المللی دارای پیچیدگی روزافزونی شده است. از سویی با گذر از دوران «حاشیه امن۷» حقوقی و بی‌مسولیتی مطلق رسانه‌ها در قبال محتواهای کاربران، وارد دورانی از توسعه مفهوم مسولیت محتوایی۸ و خود‌-رگولاتور‌-پنداری پلتفرم‌های بین‌المللی شده‌ایم که در عمل حاکمیت ملی کشورها را متزلزل کرده است؛ از سوی دیگر هم عملا نظارت پسینی بر تک‌تک‌ محتواهای به اشتراک گذارده شده توسط کاربران نه ممکن می‌نماید و نه مطلوب.

نقطه تعادلی که تقریبا محل اجماع تمامی سخنرانان و اتفاقا مطابق با نتایج نظرسنجی انجام شده از تمامی شرکت کنندگان بود۹، ضرورت و گریزناپذیری تنظیم‌گری پیشینی فرایندها و سازوکارها به جای تمرکز بر تخلف‌یابی پسینی بود. رویکردی که لازمه آن «شفافیت الگوریتمی۱۰» و دسترسی به داده‌ها و شواهد درونی عملکرد پلتفرم‌ها توسط نهادهای تنظیم‌گر است.

ماهیت بین‌المللی پلتفرم‌های مسلط در کنار رویکرد چندکارکردی و «زیست‌بومی۱۱» آنها، حاصل از مفهوم «همگرایی۱۲»، هم چالش‌های جدیدی در مسیر قاعده‌مندی و همراستاسازی فعالیت آنها و منافع عمومی جامعه ایجاد کرده‌اند که لاجرم به پیچیدگی ساز و کارهای تنظیم‌گری آنها خواهد افزود؛ از همین‌رو لزوم همکاری افقی و عمودی تنظیم‌گران از دیگر نکات اجماعی جامعه جهانی تنظیم‌گران بود.

از یک‌سو همکاری بین تمامی تنظیم‌گران دخیل در زنجیره‌ارزش رسانه‌های نوین شامل تنظیم‌گران ارتباطات، رسانه، رقابت، حفاظت از داده، امنیت، تجارت الکترونیک و مالی با هدف ایجاد سازگاری و جلوگیری از رقابت مخرب تنظیم‌گری، به نوعی در راس دغدغه‌های نوین نهادهای متولی نمود و ظهوری مشهود داشت. مزید بر آن، اضطرار اجماع و یا اقلا همکاری سازنده تنظیم‌گران در کشورهای مختلف، عملا تنظیم‌گری ملی و ایزوله از ارتباطات جهانی را به تلاشی بلاوجه و غیرموثر مبدل ساخته است. هرچند ساختارهای متفاوت سیاسی، فرهنگی و اجتماعی رویای قانونگذاری اجماعی و جهان‌شمول۱۳ را دست‌نیافتنی می‌نماید، رویکرد همکاری سازنده و تفاهمات «هم-پیاده‌سازی۱۴» به‌عنوان راه‌حلی دست‌یافتنی مورد مباحثه و توجه قرار گرفت.

 مرور بروزترین دغدغه‌ها ‌‌و چالش‌های جامعه جهانی تنظیم‌گران علاوه بر انتقال تجارب و اطلاع از جدیدترین روندهای بین‌المللی، ساترا را به‌عنوان تنظیم‌گر رسانه‌های صوت و تصویر کشور در مسیر همگرایی و توسعه همکاری‌ها با سایر نهادهای متولی در کشور مصمم‌تر خواهد ساخت. امری که امید به تحقق آن با نشانه‌هایی مبنی بر عزم وزرای محترم دولت جدید بر عبور از برساخته‌های بخشی و گاه سیاست‌زده بجای مانده از دولت قبل شدنی‌تر می‌نماید. سوی دیگر این واقعیت اما مسولیت سنگین ساترا در حفاظت از حاکمیت رسانه‌ای کشور با حمایت و تلاش در جهت پایدارسازی و توسعه پلتفرم‌های بومی به مثابه سرمایه‌های ملی است که قطعا نیازمند مواجهه تسهیل‌گرانه و حمایتی از این صنعت راهبردی کشور است.

۱- Ex-ante regulation
۲- International co-enforcement
۳- International Regulators Forum
۴- International Institute of Communication
۵- The platformization of society
۶- Digital Capitalism
۷- Safe Harbour
۸- Editorial responsibility expansion
۹- در نظرسنجی انجام شده ۸۹درصد از شرکت کنندگان به تنظیم‌گری پیشینی، ۱۱درصد تنظیم‌گری پسینی و صفر درصد به عدم نیاز به تنظیم‌گری پلتفرم‌ها نظر دادند.
۱۰- Algorithmic transparency
۱۱- Platform as an ecosystem
۱۲- convergence
۱۳- Universal legislation
۱۴- مدلی مشابه همکاری بین‌المللی پلیس کشورها در اجرای قوانین ملی و استرداد مجرمین.

منتشر شده در خبرگزاری فارس در تاریخ ۱۹ مهر ۱۴۰۰