تنظیم‌گری اقتصادی به زبان عامیانه

روزنوشت اقتصاد

برای توضیح عامیانه مفهوم تنظیم‌گری اقتصادی شاید بد نباشد که مثالی از یک بازی ورزشی بزنیم. یک بازی ورزشی، مثلاً فوتبال، باید مبتنی بر قواعد و قوانینی که برای آن طراحی‌شده و در بستر یا زمینی که برای آن اختصاص‌یافته، انجام شود. ضمن اینکه باید داورِ حتی‌الامکان بی‌طرفی وجود داشته باشد که مجری قواعد در بازی بوده و در موارد رخداد خطاها یا نزاع بین بازیکنان، محل رجوع و قضاوت قرار گیرد.

اگر بازار خدمت یا کالایی خاص را به یک بازی فوتبال تشبیه نماییم، می‌توانیم عرضه‌کنندگان و متقاضیان آن کالا/خدمت را به‌عنوان بازیگران در نظر گرفته و زمین‌بازی و مخلفات آن را زیرساخت‌ها و ترتیبات لازم برای محل تبادلات (که می‌تواند مکانی فیزیکی یا محلی مجازی باشد) در نظر بگیریم. قواعدی که بر بازار حاکم است ازجمله شرایط لازم برای کسب مجوز کالا یا ارائه خدمت یا شرایط فعالیت در بازار (چه برای عرضه‌کنندگان و چه برای متقاضیان) و شرایط خروج/اخراج از بازار (لغو مجوز تولید کالا یا ارائه خدمت یا جریمه عدم استحقاق دریافت کالا یا خدمتی خاص) را می‌توان به همان قواعد و قوانین بازی تشبیه نمود. احیاناً اگر شکایتی از هر یک از طرفین عرضه یا تقاضا به دلیل عدم ایفای تعهدات آن‌ها رخ دهد، اختلاف آن‌ها باید توسط مرجعی صالح و بی‌طرف رفع گردد. وضع قواعد، نظارت بر عملکرد بازار و رفع اختلافات کارکردهایی هستند که به‌عنوان مهم‌ترین کارکردهای تنظیم‌گر شناخته می‌شوند. بدیهی است که مادامی‌که کارکردهای تنظیم‌گری به نحوی منصفانه و کارا انجام نشوند، بازار مذکور عملکرد مناسبی نخواهد داشت و در موارد حاد بازار دچار شکست خواهد شد. در موارد معمولی و رقیق‌تر، سوء عملکرد تنظیم‌گر منجر به خروجی غیرمنصفانه و ناکارای بازار خواهد شد.

مثال فوق نشان می‌دهد که چنانچه یک دولت قصد حرکت از یک اقتصاد دولتی به یک اقتصاد خصوصی را داشته باشد، به دلیل تفاوت در تنظیم‌گری بازارهای هر یک از این دو نوع اقتصاد، قبل از شروع خصوصی‌سازی‌ها باید تمهیدات لازم برای تنظیم‌گری بازارهای خصوصی شده را انجام دهد. البته این نوع نگاه به تنظیم‌گری قرابت بالایی با رویکرد حداکثری به تنظیم‌گری دارد. به‌عبارت‌دیگر، ما از لنز تنظیم‌گری به تمام بازارها نگریسته‌ایم. در سر دیگر طیف، می‌توان با لنز بازار و اصالت بازار آزاد به قضیه نظر افکند. درواقع می‌توان مانند نئوکلاسیک‌ها، ضرورت تنظیم‌گری را صرفاً به موارد شکست بازار محدود نمود. در این صورت، تنظیم‌گری تنها هنگامی موضوعیت می‌یابد که دچار شکست بازار شده باشیم. دو مورد مهم از شکست بازار، در حالت انحصار طبیعی و عدم تقارن اطلاعات شدید پدید می‌آیند.

تأمین برق و آب مثال‌هایی مشهور از انحصار طبیعی و ارائه خدمات درمان و پزشکی مثالی مشهور از عدم تقارن اطلاعات شدید هستند.