تأملی بر پرداخت تسهیلات بانکی در سال ۱۳۹۴

روزنوشت اقتصاد

در هفته‌های اخیر روابط عمومی بانک مرکزی گزارش کرده است که در دوازده ماه سال ۱۳۹۴ بانک‌ها ۴۱۷۳۲۰۰ میلیارد ریال (بیش از ۴۰۰ هزار میلیارد تومان) تسهیلات به بخش‌های اقتصادی پرداخت کرده‌اند (تصویر ضمیمه‌شده جزئیات این آمار را به تفکیک بخش‌های اقتصادی نشان می‌دهد). برای فهم ابعاد این مبلغ می‌توان آن را با تولید ناخالص داخلی کشور به قیمت‌های جاری و بودجه عمومی دولت مقایسه کرد. در سال ۱۳۹۳ ارزش ریالی کل کالاها و خدمات نهایی تولیدی در ایران ۱۰۸۰۷۴۷۷ میلیارد ریال (بیش از ۱۰۰۰ هزار میلیارد تومان) بوده است. بر این اساس در سال ۱۳۹۴ بانک‌ها حدود ۳۹ درصد تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۱۳۹۳ تسهیلات پرداخت کرده‌اند که رقم بسیار بزرگی است. از سوی دیگر در سال ۱۳۹۴ بودجه عمومی دولت ۲۷۴۴۱۰۱ میلیارد ریال (بیش از ۲۷۴ هزار میلیارد تومان) بوده است که بر این اساس حجم تسهیلات پرداختی بانک‌ها حدود ۵/۱ (یک ونیم) برابر بودجه عمومی دولت بوده است.

حجم عظیم این تسهیلات پرداختی این سؤال را در ذهن ایجاد می‌کند که باوجود پرداخت این تسهیلات، چرا رشد اقتصادی سال ۱۳۹۴ بر اساس گزارش‌های مرکز آمار ۷/۰ درصد (کمتر از یک درصد) شده است و رکود و بیکاری عمیق‌تر شده است.

به نظر می‌رسد مسئله اصلی عدم هماهنگی منافع بانک‌ها با منافع عمومی است. بانک‌ها عموماً مؤسسات خصوصی هستند و لذا تسهیلات (پول جدید) را به‌گونه‌ای خلق می‌کنند که در جهت حداکثر شدن منافع سهام‌داران و مدیران باشد که این لزوماً آنچه اقتصاد به آن نیاز دارد یا در جهت منافع ملی کشور است، نمی‌باشد. درواقع، همان‌گونه که جدول تسهیلات پرداختی به تفکیک هدف از دریافت مشخص می‌گردد، بیش از ۶۳ درصد تسهیلات پرداخت‌شده توسط بانک‌ها باهدف تأمین سرمایه در گردش بوده است. این امر گمانه‌زنی‌ها مبنی بر اینکه عمده آمار تسهیلات پرداختی درواقع استمهال مطالبات معوق بوده و عملاً منابع چندانی از بانک‌ها به سمت بنگاه‌های تولیدی جاری نشده است را تقویت می‌نماید.

شاید برای شما این سؤال پیش بیاید که چرا بانک‌ها بااینکه عده‌ای مطالبات خود را پرداخت نکرده‌اند، مجدداً به آن‌ها تسهیلات می‌پردازند؟ پاسخ این است که اولاً این تسهیلات از بانک خارج نخواهد شد و بابت تسویه طلب بانک استفاده خواهد شد. ثانیاً، این کار باعث خواهد شد که سود ترازنامه‌ای بانک افزایش بیشتری یافته و متعاقب آن سود بیشتری بین سهامداران (به قیمت افزایش خطر ورشکستگی بانک) تقسیم شود. ضمن اینکه هیئت‌مدیره نیز پاداش بالاتری دریافت نمایند. البته هیچ‌یک از این دو گروه نیز نگرانی چندانی بابت افزایش خطر ورشکستگی نخواهند داشت! سهامداران مطمئن هستند که بانک‌ها آن‌قدر بزرگ هستند که بانک مرکزی به هر قیمتی مانع ورشکستگی آن‌ها شود (Too Big To Fail)، اعضای هیئت‌مدیره نیز می‌دانند که تا چند صباح دیگر به بانکی دیگر خواهند رفت و کسی آنان را مواخذه نخواهد نمود!