تأثیر شبکه‌های اجتماعی مجازی بر فضای اجتماعی و فرایند موج سازی

برنامه‌های انجام شده, حلقه پژوهشی, حوزه های تخصصی, رویدادها, مشروعیت اجتماعی, مطالعات سیاسی و بین‌الملل

دومین نشست حلقهٔ پژوهشی مطالعات اجتماعی کاربردی، دوشنبه ۸ شهریور در ساختمان شماره ۱ اندیشکده مطالعات حاکمیت و سیاست‌گذاری برگزار شد. موضوع این نشست، تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر فضای اجتماعی ایران و فرایند موج سازی بود. ارائهٔ موضوع بر عهده آقای چینی‌فروشان دانشجوی دکتری روان‌شناسی عمومی و کارشناس مرکز ملی فضای مجازی بود. در این نشست سه موضوع بررسی شد؛ نخست، آسیب‌شناسی فضای مجازی؛ در ادامه، بررسی چگونگی شکل‌گیری جریان‌ها و ترندها در فضای مجازی؛ و درنهایت، پیشنهادهایی کلی درباره چگونگی مدیریت فضای مجازی.

آقای چینی‌فروشان، در ابتدا آسیب‌های فضای مجازی را به دودستهٔ ماهیتی و خاص تقسیم کرد. در آسیب‌های ماهیتی به اعتیاد، افسردگی، احساس تنهایی و افزایش احساس اضطراب اجتماعی اشاره شد؛ در آسیب‌های خاص، آسیب‌های فضای مجازی برای خانواده بررسی شد که در این میان می‌توان به افزایش طلاق و خیانت اشاره کرد. در ادامه، مهم‌ترین گروه‌های آسیب‌پذیر در فضای مجازی یعنی نوجوانان و خانم‌های خانه‌دار و راه‌های مقابله با این آسیب‌ها به بحث گذاشته شد.

در بخش دوم نشست، عوامل ایجاد جریان در فضای مجازی با تمرکز بر ذائقه سازها (test makers) بررسی شد. در بین ذائقه سازها، سلبریتی‌ها جایگاه ویژه‌ای دارند. سلبریتی‌ها گاه ذائقه سازند و گاه صرفاً در برابر موج‌ها و ذائقه‌های ایجادشده برخوردی منفعل و تأییدگرانه دارند. بنابراین نمی‌توان ایجاد موج‌های مجازی را متأثر از گروه‌هایی خاص دانست. در کنار ذائقه سازها می‌توان به دو عامل دیگر یعنی تعاملی بودن محتوا و خاص و غیرمنتظره بودنش اشاره کرد. همچنین، باید توجه کرد که اگرچه می‌توان تااندازه‌ای ایجاد جریان‌ها در فضای مجازی را مدیریت کرد ولی ماهیت فضای مجازی سیال و گریز از مدیریت مطلق است.

درنهایت، حاضران در جلسه نحوهٔ بایستهٔ مواجهه با فضای مجازی را تحلیل کردند. برخی حاضران بر این باور بودند که سرشت یا دست‌کم تعین تاریخی فضای مجازی سوگیری ضد معنوی و ضد خانواده دارد و هرگونه سیاست‌گذاری برای فضای مجازی کنونی بازی کردن در پازلی است که با فرهنگ و باورهای ما همسو نیست؛ در برابر، برخی دیگر از حاضران بر امکانات مثبت فضای مجازی و نفی نگاه منفی و ویرانگرانه به آن تأکید کردند. در این رویکرد، سیاست‌گذاری در فضای مجازی در گام نخست باید در جهت حاکمیت پذیر کردن فضای مجازی باشد چراکه فضای مجازی در کنار مخدوش کردن مرزهای هویتی، مرزهای حاکمیت و امنیت ملی را نیز (به‌ویژه برای کشورهای درحال‌توسعه که بیشتر مصرف‌کننده‌اند) آسیب‌پذیر کرده است.