بحران کرونا، تعطیلی مدارس و سیاست بلاتکلیف آموزش و پرورش

با شیوع اپیدمی ویروس کرونا، یکی از اولین نهادهایی که در بیشتر کشورها با تعطیلی مواجه شد، نظام آموزشی بود. تعطیلی مدارس از اوایل اسفندماه در ایران و عدم آمادگی و فقدان بستر مناسب برای بهره ­گیری یکپارچه و منسجم از فضای آنلاین برای ادامه فعالیت آموزشی مدارس، در صورت استمرار ویروس کرونا، می­تواند ضربه ­های جبران ناپذیری را به نظام آموزشی کشور و ذی­نفعان این حوزه علی­ الخصوص دانش ­آموزان به ویژه در پایه­ های حساس نظیر سال دوازدهم وارد سازد.

فقدان آمادگی لازم نظام آموزشی برای مواجه با تعطیلی بلند مدت در زمان­ های بحرانی، در ابتدای امر سردرگمی زیادی را برای مدارس ایجاد کرد. نبود پلتفرمی واحد در آموزش و پرورش، فقدان آموزش دبیران برای بهره ­گیری از ظرفیت­ های آنلاین، نبود پروتکلی واحد برای فعالیت دانش ­آموزان و دبیران در گروه ­ها و کانال ­های آنلاین، دسترسی متفاوت بخش­ های مختلف کشور به امکانات، موجب شد تا میزان اثربخشی و کارایی استفاده از ظرفیت بسترهای آنلاین، تنها به امکانات مدارس، خانواده­ ها و خلاقیت انسانی دبیران و دیگر کادر آموزشی مدارس منوط شود. هر چند در این زمینه ابتکاراتی صورت گرفته است، نظیر بارگذاری محتوای آموزشی بر بستر سرویس­ های آنلاین صوتی ­و تصویری، پخش تبلیغات استفاده از اپلیکیشن روبیکا در صدا و سیما (هرچند بیم انحصار بارگذاری محتوای آموزشی صدا و سیما بر این بستر وجود دارد)، پخش محتوای آموزشی در صدا و سیما، بخش­نامه ­های آموزش و پرورش برای استفاده از شبکه­ های اجتماعی داخلی به منظور ارتباط مستمر دبیران و دانش ­آموزان و رصد آنان، شبکه اجتماعی دانش ­آموزان (شاد) و ثبت نام دانش ­آموزان در پایگاه آزمون­ های ضمن خدمت فرهنگیان با این حال تردیدی جدی در کارایی این مسیر برای پیشبرد اهداف آموزشی و پایان سال تحصیلی وجود خواهد داشت.

از دیگر سو، نظر به استمرار وضعیت بحرانی کرونا، عدم پیش­بینی زمان پایان این بحران، مساله کنکور و امتحانات نهایی دانش ­آموزان، وزارت آموزش و پرورش، به عنوان نهاد متولی این امر باید سیاستی مناسب را اتخاذ نماید. از این روی آموزش و پرورش با چند مساله رو­به­ رو است که هر کدام از این مسائل پاسخ سیاستی خود را طلب خواهد کرد. در ادامه به برخی از این مسائل که بیشتر جنبه آموزشی دارند پرداخته می­شود. بی ­تردید مسائل مرتبط با منابع انسانی نیز از اهمیت برخوردار هستند.

در این متن سعی شده است تا به حل دو مساله ابتدایی پاسخ داده شود، بر همگان روشن است که تمامی مسائل در نگاهی کلان پیوندهای مشترکی دارند و حل یک مساله بدون توجه به مسائل دیگر امکان پذیر نیست. نظر به مسائل ذکر شده به بررسی گزینه ­های پیش روی وزارت آموزش و پرورش برای پاسخ به این مسائل سیاستی می­ پردازیم.

با توجه به بررسی و تحلیل مزایا و معایب هر یک از چهار سناریوی ذکر شده، از سویی دیگر نظر به امکانات موجود وزارت آموزش و پرورش، نگارنده این متن گزینه چهارم را سناریوی محتمل­ تر و کاراتری برای وزارت آموزش و پرورش می ­داند. سناریوی نخست فشار، استرس و سردرگمی دانش آموزان، اولیا و کادر آموزشی را در پی خواهد داشت به ویژه دانش ­آموزانی که امتحانات نهایی و کنکور را پیش رو دارند. از سویی دیگر بی­ برنامه­ گی را برای سال آینده تحصیلی و هم­چنین در صورت برگزاری کلاس­ها در تابستان، چالش تمهیدات مناسب سرمایشی برای فصل تابستان در بسیاری از مدارس دولتی را به همراه خواهد داشت. از سویی دیگر در صورت عدم رعایت پروتکل های بهداشتی در صورت عدم مهار کامل کرونا مجدد شیوع بیماری را در پی خواهد داشت و به نوعی اتخاذ سیاست بلاتکلیفی خواهد بود. امکان وقوع سناریو دوم نیز با توجه به ظرفیت موجود تا حد زیادی در کوتاه مدت امکان­پذیر نیست. برگزاری آنلاین امتحانات و سنجش و ارزیابی آنان علی الخصوص امتحانات نهایی که سراسری برگزار می ­شود، نظر به فقدان آمادگی لازم توسط کلیه نهادهای ذی­ربط و ذی­نفع و هم­چنین فقدان بستر فنی و انسانی محقق نخواهد شد. سناریو سوم نیز، با وجود مزایایی چون پایان دوره تحصیلی برای دانش ­آموزان در برخی مقاطع، هم­چنان بلاتکلیفی را برای سایر مقاطع پیش رو دارد. از سویی دیگر باید پذیرفت در صورت اتخاذ چنین سیاستی بی­ شک در سال تحصیلی آینده کلیه دانش­ آموزان به ویژه دبیران و کادر آموزشی باید بار سنگین آموزشی بخشی از محتوای سال گذشته را به دوش کشند چرا که بسیار امکان این است که سنجش­ های انجام شده بر بستر آنلاین کیفیت سنجش­ های حضوری را نداشته باشد. البته این مورد می ­تواند مورد بررسی بیشتر قرار بگیرد. به زعم نگارنده این متن اتخاذ سناریو چهارم می تواند بخش بزرگی از معایب ذکر شده را پوشش دهد.

سناریو چهارم با تعیین تکلیف کردن برنامه سال تحصیلی، استرس و فشار و بلاتکیلفی کنونی را برطرف می ­سازد. عدم برگزاری امتحانات نهایی می­ تواند از فشار روانی موجود بر دانش ­آموزانی که برای کنکور آماده می­ شوند بکاهند. تنها امتحانی که به تعویق افتاده خواهد شد برگزاری کنکور سراسری است که امکان برگزاری آن در هر زمانی بعد از شکست بحران کرونا چالش ­های بسیار کمی خواهد داشت. اتخاذ این سناریو نیز همانند سناریو سوم امکان ایجاد بار سنگین آموزشی برای سال آینده را در پی خواهد داشت. با این حال به زعم نگارنده، اتخاذ این سیاست هزینه ­های کمتری به نسبت سناریو­های دیگر و سیاست کنونی خواهد داشت.