پلتفرم‌های اقتصاد اشتراکی و چالش‌های تنظیم‌گری

در دو دهه اخیر، پلتفرم‌های اینترنتی (یا دیجیتال) با تکیه بر پیشرفت و توسعه فناوری‌هایی مانند رایانش ابری، هوش مصنوعی، گسترش زیرساخت‌های ارتباطی نسل جدید و فراگیری گوشی‌های هوشمند ظهور و رشد بسیار سریع داشته‌اند (Scholz & Schneider, 2017, pp. 75–۸۰). به همین نسبت، این پلتفرم‌ها جنبه‌های مختلفی از زندگی ما را تحت تأثیر قرار داده‌ و به طور روزافزونی جنبه‌های جدیدی از زندگی روزمره را متحول می‌نمایند. در کشور ما، الگوهای مصرف مردم در برخی حوزه‌ها به طور چشمگیری تغییر کرده است و بسیاری از خدمات و کالاها با سهولت بیشتری در اختیار مشتریان قرار می‌گیرد. همزمان، در اثر ظهور این پلتفرم‌ها، مشاغل بسیاری به وجود آمده یا به آنها گره‌خورده است و در مقابل، بازار ارائه‌کنندگان سنتی و قدیمی محصول و خدمات (مانند تاکسی‌ها) به‌شدت آسیب‌دیده‌اند. از نظر اقتصادی نیز، این پلتفرم‌ها بخش قابل‌توجهی از اقتصاد ملی را در مدت‌زمان کوتاهی به خود اختصاص داده‌اند. در سطح جهانی پلتفرم‌هایی ظهور کرده‌اند که بازارهای سنتی و مکانیسم‌های بازار را دگرگون ساخته و شرکت‌های میلیارد دلاری متعددی را در مدت کوتاهی ایجاد کرده‌اند.

ظهور این پلتفرم‌ها چالش‌های مختلف تنظیم‌گری را نیز به همراه داشته است. در کشور ما هنوز این پلتفرم‌ها و ویژگی‌های تحولی آن‌ها به‌خوبی فهم نشده و عدم درک صحیح سبب بروز مشکلات متعددی در بازار و قاعده‌گذاری‌ها شده است. به نظر می‌رسد حتی در ابتدای مسیر پاسخی به رابطه تنظیم‌گری و نوآوری نداشته‌ایم و در همین مرحله متوقف‌شده‌ایم. جامعه علمی و پژوهشی به این عرصه ورود جدی نکرده است. در این گزارش تلاش می‌شود تا برخی از این مسائل و چالش‌ها باز شود و مورد موشکافی دقیق علمی و تحلیلی قرار گیرد تا از این طریق بتوان مبنای عمل محکم‌تری برای هرگونه سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری به دست آید.

در این راستا، این گزارش به دو بخش تقسیم شده است. بخش اول که به تشریح مفهوم پلتفرم و تحولات ناشی از آنها اختصاص دارد با مرور اجمالی تاریخ شکل‌گیری پلتفرم‌ها در عرصه اقتصادی شروع شده و پس از آن تعریفی از پلتفرم‌ها از منظر اقتصاد اشتراکی ارائه شده است. سپس، به ترتیب ویژگی‌ها و پیامدهای پلتفرم‌ها برشمرده شده است. در آخرین قسمت از این بخش منطق تحولی پلتفرم‌ها و علت توسعه بسیار سریع آنها با توجه به دیدگاه‌های «کاهش هزینه مبادله» و «ایجاد اعتماد متقابل» توضیح داده می‌شود. در بخش دوم گزارش، به طور مفصل به موضوع چالش‌های تنظیم‌گری پرداخته می‌شود. در اولین گام ضرورت تنظیم‌گری و رابطه آن با نوآوری توضیح داده شده است. سپس، یک دسته‌بندی از مسائل تنظیم‌گری ارائه شده است که مبتنی بر تفکیک چالش‌های تشخیص و صورت‌بندی مسئله (شامل تنظیم‌گری داده و فناوری اطلاعات، تنظیم‌گری قواعد بازار و رقابت، و مسائل بخشی) و چالش‌های اجرای تنظیم‌گری (دسترسی به داده برای تنظیم‌گری، تعیین مسئولیت و تقسیم‌کار بین نهادهای تنظیم‌گر، و ظرفیت تنظیم‌گری نهادها) است. پس از تشریح این دسته‌بندی، چالش‌های تنظیم‌گری بخشی و تنظیم‌گری قواعد بازار و رقابت به‌تفصیل مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند. این بخش با مروری کلی بر دسته دوم چالش‌ها، یعنی چالش‌های اجرای تنظیم‌گری، به پایان می‌رسد. در نهایت، ضمن جمع‌بندی مطالب ارائه شده، مسائلی که باید بیشتر به آنها پرداخته شود طرح می‌شوند.

متن کامل این گزارش از طریق لینک زیر قابل‌دسترسی است:

دانلود فایل