مروری بر «گروه‌های کوچک رهبری» در چین: تذکری بر شوراهای فراقوه‌ای

تا پیش از این نظام‌های دولت چین و حزب کمونیست چین براساس مدل توتالیتر تحلیل می‌گردید؛ مدلی که برای افراد مافوق قدرتی کامل و تزلزل‌ناپذیر در نظر می‌گرفت. اما تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که افراد و گروه‌های ذی‌نفع بیشتری درون نظام چین درحال ظهور هستند که لزوما از دستورات مافوق خود پیروی نمی‌نمایند. رقابت در میان سازمان‌های دولتی شدیدتر گشته‌است و این امر موجب ناکارآمدی و تشتت در فرایند سیاستگذاری شده‌است؛ به نحوی که کِنِت لیبرتال[۱]، در کتاب سیاست‌گذاری در چین: رهبران، ساختارها و فرایندها از این پدیده تحت عنوان «استبداد پاره پاره»[۲] یاد می‌کند. با اینحال از منظری دیگر، رشد مثبت اقتصادی این کشور احتمال دیگری را آشکار می‌کند: به کارگیری سازوکاری هماهنگ‌کننده که در موضوعات متفاوت در میان دولت و حزب اجماع برقرار می‌کند. سازوکاری به نام «گروه‌های کوچک رهبری».

در نظام جمهوری اسلامی ایران نیز شوراهای فراقوه‌ای که به طور خاص بر شورای انقلاب فرهنگی، شورای امنیت ملی، مجمع تشخیص مصلحت نظام و شورای اقتصادی سران سه قوه اطلاق می‌گردد، در پاسخ به مسئله عدم ‌هماهنگی و عدم انسجام میان سیاست‌ها و برقراری ثبات در میان آن‌ها به‌وجود آمده‌است. بااینحال هنوز راه درازی باقی مانده‌است تا این شوراها بتوانند به نحو احسن نقش خود را در کشور بازی کنند. از همین رو با نظری بر نظام چین به عنوان دولتی که در سال‌های اخیر توانسته‌است بر مشکلاتش فائق آید، نه به دنبال الگو بلکه در جستجوی فهم آن و استفاده از ظرفیت‌های آن به طور خاص در حوزه نهادهای فراقوه‌ای بوده‌ایم. یادداشت پیش‌رو بخش اول این بررسی است .

گروه‌های کوچک رهبری تاریخچه طولانی در نظام سیاسی چین دارند و کارکردشان در طول تاریخ تغییراتی داشته‌است. ابتدائاً نهادهایی بودند که درحیطه‌ی موضوعات مختلف در سطوح مختلف حزب و شورای دولتی اطلاعات جمع‌‌آوری می‌نمودند. اما به مرور زمان و به طور خاص در دوره شی جین پین ،دبیرکل فعلی حزب کمونیست و رییس‌جمهور فعلی چین، نقش بیشتری در فرایند‌های سیاستگذاری و اجرای سیاست‌ها پیدا کردند. نقش اصلی عمده این نهادها هماهنگ‌کنندگی[۳] است و در روند مدرنیزاسیون چین نقش مهمی را ایفا کرده‌اند. این نهادها را می‌توان بر اساس موضوع فعالیتشان و همچنین دامنه نفوذشان تقسیم‌بندی نمود. براساس معیار نخست این نهادها، به گروه‌های موقت و دائمی تقسیم می‌شوند. و بر اساس معیار دوم این نهادها به طور کلی در دو سطح حزب و شورای دولتی حضور دارند. موضوع اصلی گروه‌هایی که در سطح شورای دولتی فعال هستند مربوط به مسائل اقتصادی، و اجتماعی و موضوعات خاصی مانند المپیک زمستانی ۲۰۲۲. موضوع اصلی گروه‌هایی نیز که در سطح حزب فعالیت می‌کنند مسائل داخلی، نظامی، امنیتی و مرزی است. این گروه‌ها به عنوان مکانیزم‌های هماهنگی میان حزب و شورای دولتی عمل می‌کنند. اعضای این گروه‌ها از بخش‌های مختلف وزارتخانه‌ها، کمیته‌ها، دولت‌های محلی، شرکت‌های دولتی و حتی دادگاه‌ها و دادستانی‌هاست؛ به نحوی که موضوع فعالیتشان مرتبط با موضوع گروه باشد. روسای گروه‌هایی که زیرنظر حزب فعالیت می‌کنند، عمدتاً از میان کمیته دائمیِ پلیتبورو[۴] هفت نفره و یا پلیتبورو بیست و پنج نفره که دو نهاد عالی حزب کمونیست چین هستند، انتخاب می‌گردند. این انتخاب تا حد زیادی متناسب با وظایف اصلی آن‌ها در درون این دو بدنه است. در نظام چین تصمیمات مهم توسط کمیته دائمی پلیتبورو هفت نفره گرفته می‌شود و سپس برای اجرا به شورای دولتی منتقل می‌شود. در این میان گروه‌های کوچک پیشرو با جمع کردن تصمیم‌گیران واقعی هم از درون حزب و هم شورای دولتی نقش مهمی را هم در روند این سیاستگذاری و هم در ارزیابی و تحلیل آن‌ها ایفا می‌کند. گروه‌های کوچک رهبری از چهار جز‌‌ تشکیل شده‌اند: رهبری یا رییس، سازمان‌های عضو و سازنده گروه‌ها، سازمان رهبر و دبیرخانه. از این میان مهم‌ترین بازیگران این گروه‌ها رهبر، رییس سازمان رهبر[۵] و مدیر دفتر یا دبیر آن گروه است. هرکدام از این افراد با دو مکانیزم رسمی و غیررسمی به ایفا نقش خود در گروه می‌پردازند. مکانیزم اصلی و رسمی رهبر گروه ناظر بر اختیارات وی در حوزه مدیرت منابع انسانی و مسئله استخدام، ترفیع و اخراج است و مکانیزم غیررسمی وی برگرفته از پرستیژ سیاسی او در میان اعضای حزب است. وزارتخانه‌ها و سازمان‌های زیرنظر گروه‌های کوچک رهبری بر اساس اهمیت مسئولیتی[۶] که برعهده دارند، رتبه‌بندی می‌گردند و عالی‌رتبه‌ترین این سازمان‌ها سازمان رهبر گروه می‌شود. مکانیزم اصلی و رسمی رییس سازمان‌ رهبر تعیین دستورکار[۷]  و هماهنگی اداری میان سازمان‌های عضو دیگر است. مکانیزم غیررسمی او نیز معمولا به رابطه‌ای که با رهبری گروه دارد، برمی‌گردد. در نهایت نیز مکانیزم رسمی مدیر اداری تهیه پیش‌نویس اسناد، جمع‌آوری اطلاعات، نظارت و بازرسی و هماهنگی اداری است. معمولا این بدنه‌ی گروه ذیل سازمان رهبری و وابسته به آن است.

شی جین پینگ در دوران رهبری خود بیش از پیش این نهادها را به کار گرفت و تلاش کرد تا افراد همفکر خود را به رهبری گروه‌های مهم برساند. از طرفی دیگر به دلیل تعداد زیاد این نهادها و تشتت حاصل از آن تغییری ساختاری در برخی از آن‌ها به وجود آورد. تا پیش از این تغییر معمولا این گروه‌ها هر کدام موضوع خاص خود را داشته و درون یک حوزه حکمرانی خاص فعالیت می‌کردند؛ برای مثال گروه‌های کوچک رهبری که در حوزه اقتصاد و امور مالی فعال هستند. اما پس از تغییری که در ادامه ذکر آن می‌آید، اکثر این گروه‌ها حوزه‌ی فعالیتشان را گسترش دادند و در واقع گروه‌هایی با دامنه فعالیت بیشتری به وجود آمد که از آن‌ها تحت عنوان گروه‌های کوچک رهبری میان سیستمی[۸] و یا بعضا کمیسیون یاد می‌شود. در واقع کاری که شی جین پینگ کرد این بود که این تعدادی از این گروه‌ها را باهم ادغام نمود که برای مثال می‌توان این موارد را نام برد:

-کمیسیون تعمیق همه‌جانبه اصلاحات[۹]

– کمیسیون مرکزی امنیت سایبری و اطلاع‌رسانی[۱۰]

– کمیسیون امنیت ملی[۱۱]

برای مثال دامنه فعالیت کمیسیون امنیت ملی در سه حوزه امنیت ملی، امور خارجه و حقوقی-سیاسی است. در هر کدام از این حوزه‌ها سه گروه کوچک رهبری نقش‌آفرینی می‌کنند.

در نتیجه‌ی این نوع ساختار، شی جین پینگ می‌تواند به واسطه این نهادها از ارائه طرح‌های خود در جلسات پلیتبورو امتناع ورزد و درعوض آن‌ها را در این نهادها مطرح نماید و قدرت تصمیم‌گیری دو دوران وی به نحو عمده‌ای از پلیتبورو به جلسات گروه‌های کوچک رهبری انتقال یافته‌است.

[۱] Kenneth Liebertha

[۲] fragmented authoritarianism

[۳] Coordination

[۴] Politburo Standing Committee

[۵] Lead department

[۶] Portfolio

[۷] Agenda setting

[۸] Cross-System Leading Small Groups

[۹] Central Commission for Comprehensively Deepening Reforms

[۱۰] Central Cybersecurity and Informatization Commission

[۱۱] National Security Commission

منابع:

Tsai,W. (2019). Integrated Fragmentation and the Role of Leading Small Groups in Chinese Politics. The China Journal, 82, 1-22. https://doi.org/10.1086/700670

The Academy of Chinese Studies, (2020), Small Groups, Big Influence: How Leading Small Groups Drive China’s Policies, https://chiculture.org.hk/en/china-today/1455

Johnson,K. Kennedy, S,(2017), Xi’s Signature Governance Innovation: The Rise of Leading Small Groups, https://www.csis.org/analysis/xis-signature-governance-innovation-rise-leading-small-groups