طراحی داشبوردهای شهری- کشوری

امروزه یکی از چالش‌های اصلی در مبارزه با بیماری‌ها، جابه‌جایی‌های رو به افزایش انسان‌ها است، به‌طوری‌که یک انسان می‌تواند در زمان کوتاهی ویروس را در سراسر کره زمین منتشر کند. این سطح از جابه‌جایی بالای انسان، متخصصان حوزه تکنولوژی و ICT را به اتخاذ شیوه‌هایی سوق داده است تا هم شهروندان و هم مدیران شهری از شیوع ویروس در سطح شهر و کشور آگاه شوند.

در شهر هوشمند، نقش داشبوردهای تصویری ارائه اطلاعات معتبر و به روز برای عموم شهروندان و سیاستمداران است، به‌طوری‌که گسترش بیماری برای آنها ملموس و قابل درک باشد. ویروس کرونا را با توجه به سرعت بالای انتشار آن در جهان می‌توان ویروس عصر ارتباطات نامید، به‌طوری‌که در مقایسه با ویروس هم خانواده‌اش یعنی ویروس آنفلوآنزا از میزان شیوع بالاتری برخوردار است (برای نمونه میزان سرایت ویروس آنفلوآنزا از یک نفر به سایرین برابر ۳/ ۱ است در حالی‌که این رقم برای کرونا بین ۲ تا ۱۱/ ۳ نفر است) و در حدود دو ماه پس از شیوع آن در چین به اکثر نقاط جهان سرایت کرد. حال، با توجه به سرعت بالای انتشار این ویروس در جهان، سیاست‌گذاری مدیران شهرهای هوشمند در زمینه رصد و کنترل آن باید از سرعت و دقت بالایی نیز برخوردار باشد که پیش‌زمینه این امر بهره‌مندی سیاستمداران و مدیران شهری از اطلاعات به روز و معتبر درباره مبتلایان به ویروس کرونا است. از این رو، در این نوشتار به بررسی اهمیت ICT و حکمرانی داده‌محور برای رصد و سیاست‌گذاری در دوران کرونایی پرداخته شده است.

  قرنطینه اجباری یا خودخواسته؟

یکی از مهم‌ترین اقدامات در زمینه کنترل ویروس کرونا قطع کردن زنجیره انسانی سرایت آن است. از این رو شاهد آن هستیم که اغلب کشورها سیاست قرنطینه(در سطوح متفاوت) را در پیش گرفته‌اند. سیاست قرنطینه در حال حاضر به دو صورت در کشورهای مختلف در حال اجراست؛ در حالت نخست، قرنطینه به‌صورت اجباری است که دولت و مدیریت شهری با تعطیل کردن کسب و کارها و ادارات، افراد را ملزم به ماندن در خانه کردند و رفت و آمدهای بین شهری افراد نیز توسط ماموران کنترل می‌شود. در این حالت موفقیت سیاست بیشتر مبتنی بر شدت سختگیری اعمال کنترلی مدیریت شهری و کمتر وابسته به مشارکت مردم است. حالت دوم، قرنطینه خودخواسته است به‌طوری‌که مدیریت شهری با اعمال محدودیت‌هایی در رفت و آمد همانند کاهش ساعت‌های اداری و کاهش زمان رفت و آمد سیستم حمل و نقل عمومی مردم را تشویق به ماندن در خانه می‌کنند. اما در این حالت قرنطینه به‌صورت اختیاری و بسیار وابسته به مشارکت مردم است. به عبارت دیگر در این حالت یکی از مواردی که بسیار حائز اهمیت است نقش شهروندان در مشارکت جهت جلوگیری و کنترل ویروس کرونا و ماندن در خانه است. آنچه مشخص است در حال حاضر ایران، سیاست قرنطینه از نوع دوم، یعنی قرنطینه خودخواسته را در پیش گرفته است و اجباری در قرنطینه افراد در خانه‌ها وجود ندارد و مجموعه دولت و مدیریت شهری صرفا افراد را تشویق به ماندن در خانه می‌کنند. شاید پاسخ به این سوال باور و اعتقاد باشد که شهروندان با وجودن شنیدن تعداد مبتلایان و فوت‌شدگان ویروس کرونا چون آن را به چشم ندیده‌اند باور آن برای آنها سخت است؛ چرا که همچون گذشته در شهر و مکان‌هایی که قبل از شیوع ویروس کرونا حضور داشتند همچنان رفت و آمد می‌کنند. اما سایر کشورها برای ایجاد باور عمومی برای جدی گرفتن ویروس کرونا توسط شهروندان چه اقداماتی را انجام دادند؟

حکمرانی داده‌محور در شهر هوشمند

یکی از ابزارهایی که دوران کرونایی مورد توجه هم سیاست‌گذاران و هم شهروندان قرار گرفته است داشبوردهای شهری و کشوری است. داشبورد شهری (Urban Dashboard) یکی از ابزارهایی است که در نسل دوم شهرهای هوشمند به کمک مدیران و شهروندان شهر هوشمند می‌آید، به‌طوری‌که از یکسو با امکان تحلیل بلادرنگ (Real time analysis) از داده‌های به روز، فرصت و دقت کافی را برای مدیران شهری جهت تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری ایجاد کند و از سوی دیگر با اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی مردم بستر لازم را برای مشارکت مردم در راستای تصمیم‌های مدیریت شهری فراهم کند. یکی از این داشبوردهای مورد توجه درباره ویروس کرونا با همکاری مشترک دانشگاه هاپکینز و شرکت ESRI (شرکت ارائه‌دهنده نرم‌افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS) ارائه شده است که اطلاعات بلادرنگ و مکان‌محور مبتنی بر داده‌های رسمی هر کشور را نمایش می‌دهد. همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد ویروس کرونا با سرعت بالا بین کشورها و قاره‌ها در حال سرایت است و در این دوران، «زمان» از اهمیتی بیش از پیش برخوردار است. بنابراین به جای صرف زمان برای تهیه گزارش برای مدیران و سیاست‌گذاران با مراجعه به داشبوردهای شهری و کشوری می‌توان در سریع‌ترین زمان از عمق و شدت بحران در سایر نقاط دنیا بهره‌مند شد و سیاست‌های لازم را اتخاذ کرد.

تجربه چین برای کنترل افراد مبتلا یا مشکوک به ویروس کرونا و کنترل آنها استفاده از اپلیکیشنی است که توسط اپلیکیشن پرداخت علی بابا (Alipay) توسعه یافته است که در حال حاضر در بیش از ۲۰۰ شهر چین مورد استفاده قرار می‌گیرد. هریک از افراد با توجه به علائم سلامتی خود یکی از سه رنگ سبز، زرد یا قرمز را دریافت می‌کند که به ترتیب رنگ سبز با توجه به سلامتی خود امکان تردد آزاد در شهر، رنگ زرد به معنای قرنطینه هفت روزه و رنگ قرمز به معنای قرنطینه ۱۴ روزه است و هریک از افراد توسط مقامات مسوول ردیابی می‌شود و همچنین در نقشه به‌صورت آنلاین محل تردد افراد مشکوک یا مبتلا برای سایر شهروندان قابل رصد است. این اپلیکیشن دو کاربرد دارد؛ نخست اینکه هر فرد تحت کنترل قرار می‌گیرد و دوم آنکه بقیه شهروندان از محل تردد مبتلایان به ویروس کرونا آگاه می‌شوند و کمتر به این مکان‌های مشکوک به کرونا رفت و آمد می‌کنند. اگرچه برخی صاحب‌نظران انتقاداتی را به این شیوه نظارتی به دلیل نقض حریم خصوصی وارد کردند، اما از سوی دیگر برخی بر این باورند که در این دوره حساس این امر برای کاهش تلفات اجتناب‌ناپذیر است.

آنچه در حال حاضر ضرورت دارد، ایجاد این باور عمومی است که مبتلایان به ویروس کرونا ممکن است در نزدیکی ما باشند و بنابراین با ماندن در خانه و عدم ترددهای غیرضروری در شهر زنجیره سرایت انسانی ویروس کرونا را قطع کنیم. آنچه مدیریت شهری می‌تواند در این زمینه کمک کند ایجاد داشبورد شهری برای رصد روزانه مبتلایان در شهر است تا افراد آنچه را که به گوش می‌شنوند به چشم ببینند و خطر ابتلا به ویروس کرونا برای آنها مشهودتر شود.

منتشر شده در روزنامه دنیای اقتصاد در تاریخ ۷ اردیبهشت ماه ۱۳۹۹