درس‌هایی اجمالی از واقعه پلاسکو

کم‌کم از شوک پلاسکو خارج می‌شویم و می‌توانیم به ابعاد مختلف قضیه به‌صورت اصولی فکر کنیم. از مهم‌ترین نکاتی که می‌توان از این واقعه تلخ فراگرفت، اهمیت و ضرورت راه‌اندازی سامانه‌های جامع اطلاعاتی و اقتصادی یکپارچه، به‌روز و برخط در بخش‌های مختلف کشور است: سامانه‌های جامع اطلاعاتی املاک و مستغلات، اسناد و مدارک، چک و اسناد تضمینی و مدت‌دار، مبادلات مالی و بانکی، مالیات، احوال، سلامت و … و لینک کردن آن‌ها به یکدیگر. با تشکیل چنین سامانه‌هایی، با کارایی و اثربخشی بیشتری می‌توان اقداماتی همچون نوسازی یا ارتقاء ایمنی بافت‌های فرسوده با اولویت بلوک‌های پرتراکم و پرتردد را اجرا نمود. درواقع، با وصل شدن این سامانه‌ها به یکدیگر، هدف‌گیری تسهیلات و مشوق‌ها برای نوسازی یا ارتقاء ایمنی این بلوک‌ها کارآمدتر شده و اعمال سیاست‌های هوشمند مالیاتی نیز میسرتر خواهد شد.

در صورت راه‌اندازی سامانه‌های مذکور، می‌توان در صورت وقوع بحران، مدیریت بحران را نیز با هزینه‌های مادی و انسانی کمتری به انجام رساند. به‌عنوان‌مثال، در این واقعه تلخ، شاید اگر چنین سامانه‌هایی موجود بود، به‌راحتی می‌شد با مراجعه به سامانه جامع املاک و مستغلات، از جزئیات ساختمان مشتمل بر ویژگی‌های ایمنی آن و احتمال ریزش آن به دلیل مقاومت پایین سازه آهنی اطلاع حاصل نمود و در ابتدای امر به تخلیه کامل ساختمان مبادرت ورزید. شاید شما هم عکس‌هایی از کسبه پلاسکو را ملاحظه کرده باشید که علیرغم تذکرات مأمورین خدوم آتش‌نشانی، کماکان به محافظت از اسناد و مدارک خود در مغازه یا واحد تولیدی مشغول بودند. یا عده‌ای که با هجوم به ساختمان پلاسکو، به دنبال خروج اسناد و بعضاً کامپیوترهای موجود جهت حفظ اسناد حسابداری‌شان بودند. علیرغم تخطئه این رفتار توسط برخی، بروز آن کاملاً طبیعی است چراکه بخش قابل‌توجهی از ثمره زندگی آن‌ها در همین اسناد و مدارک گنجانده‌شده است. طبیعی است که اگر اطلاعات این افراد بر روی سامانه‌هایی ذخیره می‌شد نگرانی برای از دست رفتن اطلاعات یا اسناد تضمینی و مدت‌دار پرداختی برطرف می‌شد. درنتیجه، چنین رفتاری بروز پیدا نمی‌کرد و قاعدتاً وقت کمتری از آتش‌نشان‌ها صرف مدیریت آن‌ها می‌شد. علاوه بر این، با پیشرفت فناوری، اکنون می‌توان حداقل برای مغازه‌های فعال در مجموعه‌های تجاری مطرحی همچون پلاسکو نصب دوربین‌های تحت شبکه را الزامی نموده و استفاده از سامانه‌های مدیریت هوشمند ساختمان مشتمل بر سامانه‌های اعلام و اطفاء حریق را مطالبه نمود.

تاکنون یکی از موانع اصلی در نوسازی اکثر ساختمان‌های تجاری فرسوده یا ارتقاء ایمنی آن‌ها، عدم همراهی مالکین و کسبه مستقر در آن‌ها بوده است. درواقع، انتظارات این افراد از هزینه‌های ناشی از حادثه آن‌قدر زیاد نبوده است که احتمال پایین حادثه را در ذهن آن‌ها کمرنگ نماید. یکی از اثرات واقعه پلاسکو را می‌توان دگرگونی در این انتظارات دانست. درواقع، اکنون مالکین نیز به لحاظ ذهنی همراهی به‌مراتب بیشتری با اقدامات نهادهای مسئول در نوسازی یا ارتقاء ایمنی این ساختمان‌ها خواهند داشت و شرایط برای پیشبرد چنین اقداماتی فراهم‌تر از گذشته است. مسئولان امر باید این همراهی را قدر بدانند تا توجه به‌ضرورت نوسازی بافت‌های فرسوده از صفحات روزنامه‌ها، مجلات و … فراتر رود.

از دیگر ابعاد قابل‌توجه، رفتار تماشاگران مزاحم بود. رفتاری که گر چه انتقاد و تمسخر زیادی را در شبکه‌های اجتماعی برانگیخت اما همچنان ادامه یافت. این رفتار، محدود به حادثه پلاسکو نیست به‌طوری‌که در ادبیات نظری اقتصاد نیز موردتوجه قرارگرفته است. در ادبیات اقتصاد، از این نوع رفتار که در شرایطی بحرانی مانند واقعه پلاسکو یا در شکل‌گیری و گسترش حباب‌های قیمتی بروز پیدا می‌کنند به رفتار گله‌ای یاد می‌شود. رفتار گله‌ای علیرغم سادگی در مشاهده و رخ دادن، پیچیدگی‌های تحلیلی قابل‌توجهی دارد و عدم توجه به این پیچیدگی‌ها در مدیریت بحران‌ها فجایعی نظیر حادثه منا یا آنچه در حادثه پلاسکو شاهد بودیم را به بار خواهد آورد.