تنظیم‌گری فناورانه؛ پایان عصر دولت‌های مداخله‌گر

در نمایشگاه الکامپ ۱۴۰۴، مهدی میرزائی، مدیر گروه تنظیم‌گری اندیشکده حکمرانی، در نشستی با عنوان "فناوری‌های نوین سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری در جهت ارتقای بهره‌وری بخش عمومی"، سخنرانی خود را با محوریت ضرورت تحول در کارکردهای دولت و نقش فناوری‌های نوین در عرصه حکمرانی و تنظیم‌گری ارائه کرد. او با مروری بر تحولات چند دهه گذشته، تأکید کرد که دولت‌ها ناگزیر از بازاندیشی در شیوه‌های حکمرانی و بهره‌گیری از فناوری برای پاسخگویی به نیازهای نوین جامعه هستند.

 
کاهش سطح مداخلات دولت و ظهور دولت تنظیم‌گر

میرزائی در آغاز سخنان خود با اشاره به مبانی نظری دولت تنظیم‌گر (Regulatory State)، توضیح داد که طی دهه‌های اخیر دولت‌ها از ارائه مستقیم کالا و خدمات فاصله گرفته و بیشتر به‌سمت ابزارهای غیرمستقیم تنظیم‌گری حرکت کرده‌اند. به گفته او، هرچند این تحول در ادبیات سیاسی از دهه ۱۹۵۰ میلادی آغاز شد، اما در دهه ۱۹۹۰ به اوج اهمیت خود رسید و در همین دوره، «حکمرانی تنظیم‌گرانه» (Regulatory Governance) به‌تدریج جایگزین اصطلاح «دولت تنظیم‌گر» در ادبیات علمی و سیاستی شد. وی یادآور شد که امروزه «حکمرانی با فاصله» به یکی از اصول پذیرفته‌شده بدل شده است، چرا که دولت‌ها قدرت پیشین خود برای کنترل سلسله‌مراتبی را از دست داده‌اند. در این الگو، به جای «کنترل» جامعه، دولت نقش «هدایتگر» گروه‌ها و بازیگران متنوع را ایفا می‌کند.

ضرورت فناوری در تنظیم‌گری و حکمرانی فناورانه

او سپس به نقش کلیدی فناوری پرداخت و با استناد به گزارش بانک جهانی، مسیر گذار از دولت آنالوگ به دولت دیجیتال و اکنون به حکمرانی فناورانه (GovTech) را تشریح کرد. میرزائی خاطرنشان کرد که الگوی سنتی تنظیم‌گری دستوری، به دلیل انعطاف‌ناپذیری در برابر بخش‌های نوظهور مانند فین‌تک و زیست‌فناوری، ناکارآمد بوده است. بحران مالی ۲۰۰۸ نیز ضعف‌های جدی این مدل را آشکار ساخت و سرانجام توجه سیاستگذاران را به فناوری‌های تنظیم‌گری یا همان رگ‌تک جلب کرد. به اعتقاد او، رگ‌تک‌ها نه جایگزین بلکه مکمل‌های هوشمندی هستند که کارآمدی تنظیم‌گری را افزایش می‌دهند.

ظرفیت بخش خصوصی و مشارکت عمومی-خصوصی

میرزائی در ادامه به ضرورت بهره‌گیری از ظرفیت‌های بخش خصوصی اشاره کرد و تأکید نمود که بخش خصوصی به دلیل چابکی و تخصص بیشتر، می‌تواند نقشی جدی در فناورانه کردن کارکردهای حاکمیتی ایفا کند. او مدل مشارکت عمومی-خصوصی (PPP) را راهکاری مؤثر برای استفاده بهینه از فناوری‌های نوین در حوزه حکمرانی دانست.

مانع بزرگ: بروکراسی فرسایشی

مدیر گروه تنظیم‌گری اندیشکده حکمرانی، در بخش پایانی سخنانش، به نقد بروکراسی پیچیده و زمان‌بر دستگاه‌های اداری کشور پرداخت. او گفت که این ساختارهای سنگین، مانع ظهور ایده‌های نو و به‌کارگیری فناوری‌های خلاقانه می‌شوند و حتی توان بخش خصوصی را در همکاری با دولت محدود می‌کنند.

به‌عنوان جمع‌بندی، میرزائی تأکید کرد که آینده حکمرانی در گروی حرکت به سمت فناوری‌های نوین، کاهش مداخلات مستقیم دولت، و ایجاد بسترهایی برای نقش‌آفرینی بخش خصوصی است. به باور او، تنها از این مسیر می‌توان به سمت یک نظام حکمرانی کارآمد، منعطف و پاسخگو حرکت کرد.