تعهدات پراکنده کاندیداها یا نظام جامع تأمین اجتماعی

اخیراً آقای دکتر قالیباف دریکی از برنامه‌های خود برای مقابله با بیکاری اعلام کرده‌اند که هر جوان جویای کار بالای ۱۸ سال در سامانه ملی کارانه ثبت‌نام خواهد کرد و تا پیدا کردن شغل ۲۵۰ هزار تومان را ماهیانه به‌عنوان حق کارانه دریافت می‌کند. در این نوشتار بر آنیم که ابعاد احتمالی این طرح به‌عنوان یکی از قول‌های مطرح‌شده در انتخابات را واکاوی کنیم.

مطابق تعریف، نرخ مشارکت اقتصادی عبارت است از نسبت جمعیت فعال (شاغل و جویای کار) به جمعیت در سن کار که این نرخ در حال حاضر ۳۹٫۴ درصد است. نرخ بیکاری هم نسبت جمعیت بیکار به جمعیت فعال محسوب می‌شود که هم‌اکنون ۱۲٫۴ درصد است. مطابق سرشماری سال ۱۳۹۵ حدود ۵۶ میلیون نفر از جمعیت کشور بین ۱۵ تا ۶۵ سال سن دارند که با یک تخمین غیردقیق می‌توان گفت ۵۱ میلیون نفر بین ۱۸ تا ۶۵ سال سن دارند. با در نظر گرفتن نرخ مشارکت در این بازه سنی حدود ۲۰ میلیون نفر جویای کار وجود دارد که از این تعداد هم با توجه به نرخ بیکاری حدود ۲٫۵ میلیون نفر بیکار وجود دارند که در طرح پیشنهادی کارانه ثبت‌نام خواهند کرد. اما سؤال مهم این است که آیا میزان ثبت‌نام به همین عدد محدود خواهد بود؟ پاسخ منفی است.

پیش‌بینی می‌شود دو جمعیت نسبتاً بزرگ دیگر هم به متقاضیان شرکت در این طرح اضافه خواهند شد. دسته اول شاغلین در بازار کار غیررسمی هستند که به علت نداشتن سوابق اشتغال از بیکاران واقعی قابل‌تمایز نیستند چراکه آمار شاغلین از طریق آمارگیری نیروی کار به‌صورت بی‌نام استخراج می‌شود و تعداد آن‌ها بیشتر از بیمه پردازان تأمین اجتماعی (شاغلین داری سابقه در بخش رسمی اقتصاد) است. با در نظر گرفتن آمارهای بیمه اجتماعی ۵ میلیون نفر از شاغلین سوابقی بیمه اجتماعی از نگاه دولت ندارند. دسته دوم نیز افراد غیرفعال (مانند بانوان خانه‌دار) هستند که با اعلام شدن این طرح انگیزه احتمالی برای ثبت‌نام پیدا خواهند کرد. این دسته ۳۰ میلیون نفر جمعیت دارند.

با توجه به توضیحات فوق، طرح کارانه دکتر قالیباف،۲٫۵ میلیون متقاضی قطعی دارد و می‌توان فرض کرد که از باقی واجدین شرایط (۳۱ میلیون فرد غیرفعال بین ۱۸ تا ۶۵ سال به‌علاوه ۵ میلیون شاغل در بخش غیررسمی اقتصاد)، حداقل ۱۰ میلیون نفر دیگر هم متقاضی استفاده از آن باشند که در این صورت هزینه سالانه این طرح حداقل ۳۷ هزار میلیارد تومان می‌باشد که معادل هزینه فعلی طرح یارانه نقدی است. اگرچه این محاسبات خوش‌بینانه‌ترین حالت ممکن به عقیده نگارنده است، باید منتظر ماند و دید که آقای دکتر قالیباف جه تدبیر دقیقی برای مدیریت تعداد متقاضیان، ایجاد شغل برای آن‌ها، و منابع قابل‌استفاده در این طرح ارائه خواهند کرد؟

چه‌بسا بهتر بود و هست که ایشان و سایر کاندیداهای ریاست جمهوری به‌جای طرح تعهدات پراکنده، تمرکز برنامه‌های اجتماعی خود را بر طراحی نظام چندلایه تأمین اجتماعی قرار دهند که در آن علاوه بر پیش‌بینی منابع مالی پایدار و متصل به نظام مالیاتی، به نفع تمام گروه‌ها مانند جوانان، کودکان، سالمندان، بیماران، معلولین و اقشار آسیب‌پذیر باشد.