تجربه نگاری طرح سیاستی اصلاح یارانه بنزین

به گزارش روابط عمومی اندیشکده حکمرانی شریف؛ دکتر مرتضی زمانیان، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر و پژوهشگر اندیشکده حکمرانی شریف، در نشست شورای عمومی اندیشکده حکمرانی شریف که در سالن جلسات دکتر رضا روستاآزاد برگزار شد؛ به تجربه نگاری طراحی تا اجرای یک ایده سیاستی «حل مسأله ناترازی انرژی» در نظام حکمرانی کشور پرداخت.

وی در ابتدای صحبت خود به وظیفه و تکلیف اندیشکده در خصوص ارائه یک راهکار و پیگیری آن تا حصول نتیجه اشاره کرد و گفت: ایده حل مسأله ناترازی انرژِی در کشور برای اولین بار در سال 96 با محوریت نگاه عدالت طلبانه در اندیشکده حکمرانی شریف مطرح شد و سوال اول این بود که چرا یارانه بنزین بین 10 تا 20 برابر به اقشار ثروتمند می‌رسد؟ و اگر یارانه ای وجود دارد. چرا عادلانه تقسیم نمی شود.

مدیر گروه مطالعات اقتصادی اندیشکده حکمرانی شریف ادامه داد: بر خلاف همه‌ی دیدگاه ها که مسئله ی بنزین را فقط گران شدن می‌دانستند؛ مسئله ما گران شدن بنزین نبود بلکه به نظر می رسید که چالش اصلی قیمت گذاری بنزین توسط دولت بود.

زمانیان با اشاره به این موضوع که در دولت آقای روحانی چندین جلسه با معاون اول رئیس جمهور، برگزار شد و طرح بصورت تکنیکال به وی ارائه شد؛ اظهار کرد: ایده ما این بود که قیمت گذاری بنزین را به مردم بسپاریم و مثل تمام کالاهایی که قیمتشان دست مردم است، قیمت بنزین اصلاح خواهد شد و دکتر جهانگیری این موضوع را به دولت رساند ولی متأسفانه این موضوع در دولت ساده سازی سیاستی شد که اگر قرار است مردم قیمت بنزین را گران کنند،‌ خود دولت اینکار را انجام می‌دهد.

این عضو هیأت عملی دانشگاه امیرکبیر بیان کرد: این مسأله تا سال 98 روی میز سیاستگذار بود ولی به دلیل تحلیل غلط و تصمیم اشتباهی که در آن سال گرفته شد عملاً مجدد دولت خود قیمتگذاری کرد و به بحران آبان ماه آن سال منجر شد. از ابتدای دولت آقای رئیسی سعی بر جایابی این طرح شد و جلسات مختلف با مدیران برگزار شد که شاید در 19 جلسه از 20 جلسه نظر و ایده ما شنیده نشد و از آن استقبالی صورت نگرفت ولی چون مشخص نیست کانال و مسیر مشخص سیاست‌گذاری در چنین موضوعاتی چیست این تلاش ها بالاخره در یک جلسه مورد بحث قرار گرفت که خوشبختانه با این روند در دولت آقای رئیسی این طرح مسموع شد.

دکتر مرتضی زمانیان در خصوص ویژگی این طرح که باعث شد در نهایت شنیده شود و مورد بحث قرار گیرد، اظهار کرد: مهمترین رکن یک بحث سیاستی، روایت سازی آن است. یعنی شما با روایت سازی از آن می توانید طرح را نسبت به سایر طرح ها متمایز کنید.

وی ادامه داد: تا زمانی که یک روایت متناسب با یک اتفاق ایجاد نشود، ایده‌ای رو به جلو پیش نمی‌رود و برای ساخت یک روایت باید وقت و هزینه صرف کرد. چیزی که خیلی از اندیشکده ها ممکن است از آن غافل باشند و کار خود را صرف پژوهش و تدوین گزارش سیاستی بدانند.

زمانیان درباره روایت سازی در موضوع بنزین گفت: در موضوع بنزین دو روایت کارایی - ناکارآمدی و فقیر - غنی دوگانه‌ای است که سال‌های سال روی آن بحث می شد و عملا بی خاصیت و سوخته شده بود. مردم نیز به دلیل طرح مکررش نسبت به آن بی توجه شده اند کمااینکه در آبان 98 به دلیل سیاستی که پیش گرفته شد بیشترین معترضین از بین فقرا بودند.

وی ادامه داد: از سوی دیگر این رویه که از 50 سال پیش در کشور پیش گرفته شده است، منجر به هدررفت و قاچاق بنزین به جای صادرات آن شده است که کسری بودجه عمومی کشور را به همراه دارد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی امیر کبیر با طرح این گزاره که مردم پولی را که دولت با قیمت گذاری بنزین به حسابشان واریز کرد را به نفع خود نمی دانند خاطرنشان کرد: با برگزاری جلسات پژوهشی و طرح سوال و گفتگو با افراد جامعه به این دو نکته رسیدیم که از نظر مردم گران شدن بنزین در هر قالبی برای جبران کسری بودجه دولت است و به همین دلیل نسبت به این اقدام بی اعتماد هستند.

وی اظهار کرد: در نظرسنجی ها به این نتیجه رسیدیم که مردم در جواب سوال «فرض کنید آقای روحانی بنزین را گران کرد و همه پول آن را به شما می‌داد؛ باز هم موافق بودید؟» پاسخشان منفی بود. چون مردم معتقد بودند اگر تمام پول حاصله را به آنها بدهند، آنقدر همه کالاها گران خواهد شد که چند برابر پول بنزین از آنها کسر می‌شود. به علاوه در جواب سوال «اگر بنزین برای شما باشد و خودتان آن را بفروشید موافقید آن را با قیمت عرضه و تقاضای بازار بفروشید؟» میگفتند: بله.

زمانیان ادامه داد: از جواب این دو سوال مهم در پیمایش های صورت گرفته می توان نتیجه گرفت که حتی تورم هم مسئله افراد جامعه نیست بلکه همان روایت سازی برای مردم مهم است.

پژوهشگر اندیشکده حکمرانی شریف بیان کرد: با  بررسی این موضوع که حساسیت توده‌ای به مسئله حامل‌های یارانه‌ای چیست؟ به دو نکته مهم دیگر رسیدیم. با وجود اینکه فقط 2 درصد افراد جامعه از هواپیما استفاده می‌کنند اما 70  درصد مردم با این موضوع که اگر دولت سوخت هواپیما را گران کند و پولش را به مردم بدهد؛ مخالف بودند و 70 درصد از افراد جامعه نیز موافق واگذاری بنزین به مردم و تعیین قیمت و مبادله آن توسط خودشان بودند و این دو طرح فرضیه ای را به ما ثابت کرد که مسئله مردم عدم اعتماد به دولت است.

وی در پایان با اشاره به این موضوع که تورم حاصله از طرح های افزایش قیمت، ناشی از شوک است گفت: اصلاحات مردمی تدرجی است و اگر اصلاح قیمت بنزین به مردم واگذار شود؛ تورم ایجاد نمی‌شود. دوگانه دولت – ملت شکافی است که اگر اصلاح شود احتمال موفقیت چنین طرح هایی بالا می‌رود.