بلاک‌چین، پایانی بر کلاه‌برداری علمی

بلاکچین با شعار «تضمین شفافیت و تغییرناپذیری اطلاعات ثبت‌شده» از جمله فناوری‌های تحویل‌آفرین جهان معاصر است. اغلب بلاکچین را با مفهوم رمزارز یا به‌تعبیری بهتر با کارکرد پولی-مالی آن می‌شناسیم؛ اما، این فناوری کاربردهای متنوع دیگری نیز دارد. صنعت زنجیره‌ی تامین یکی از آن‌ها است. از ویژگی‌های مهم بلاکچین آن است که به دلیل وابستگی زنجیره‌وار اطلاعات به یکدیگر، امکان ردیابی تمامی آن‌ها وجود دارد. ضمنا، نمی‌توان اطلاعات مندرج در بلوک‌های قدیمی را ایجاد یا حذف کرد. سازوکار رمزنگاری(Hash) بلاکچین از دیگر ویژگی‌های مهم این فناوری است. در این روش، تمامی اطلاعات وارد شده به‌وسیله تابع Hash به یک‌سری اعداد یکتا تبدیل می‌شود. با هر تغییر ولو جزئی در اطلاعات، نتیجه‌ی تابع Hash،عدد Hash آن اطلاعات، تغییر میکند. بنابراین امکان دستکاری اطلاعات وارد‌شده در سیستم به هیچ وجه وجود ندارد.

چنین ویژگی‌هایی در بلاکچین سبب شده است در بسیاری از صنعت‌ها مانند بیمه، خرده فروشی، حمل و نقل و … به‌کار گرفته شده باشد.  نوشتار حاضر به بررسی بهره‌مندی از بلاکچین در صنعت آموزش با محوریت مدارک علمی می‌پردازد. یکی از چالش‌های به‌کارگیری نیروی کار، تایید صحت گواهی‌نامه‌‌ها و مدارک ایشان است؛ که، مستلزم صرف زمان و هزینه زیادی است. از سویی دیگر، برای صاحبان این مدارک نیز حفظ و نگه‌داری اسناد کاغذی دشوار بوده و احتمال گم‌شدن یا آسیب‌دیدن آنها است. علی‌رغم دیجیتالیزه شدن بسیاری از امور، مواردی این‌چنین که نیازمند تایید سازمان یا نهادی هستند، از قافله جا مانده‌اند. با فناوری بلاکچین می‌توان این امید را داشت که به دلیل محدودیت حذف و اضافه کردن اطلاعات و لزوم تایید اطلاعاتی که وارد سیستم می‌شود، می‌توان مشکلات کنونی سیستم گواهی و مدارک مراکز آموزشی را بر این بستر مرتفع ساخت.

معدود تلاش‌های بین‌المللی در راستای بهره‌مندی از بلاکچین در ثبت و نشر گواهی‌های آموزشی صورت پذیرفته است. در این بین، می‌توان به فعالیت‌‌های موسسه فناوری ماساچوست، MIT، اشاره کرد. این دانشگاه با راه اندازی سایت blockcerts.org ادعا کرده است که با استفاده از فناوری بلاکچین و همکاری با چند دانشگاه خاص، افراد می‌توانند گواهی‌‌های خود را تامین اعتبار کرده و به صورت دیجیتالی و با استفاده از شبکه های اجتماعی، پست الکترونیکی یا لینکدین این مدارک را با سایر افراد و نهادها به اشتراک بگذارند. یک شرکت اسپانیانی-امریکایی به نام Vottun، که از سال ۲۰۱۷ فعالیت خود را در بستر بلاکچین شروع کرده است، نیز پس از ارائه خدمات در زمینه زنجیره‌ی تامین، سیستم بانکی و بیمه، اخیرا وارد بخش مدارک آموزشی شده و با ایجاد یک کیف پول دیجیتالی امکان دیجیتالیزه کردن مدارک و گواهی‌ها را ایجاد کرده است. افراد می‌توانند تمامی گواهی‌هایی که از طریق دانشگاه‌ها و مراکز مختلف کسب کرده‌اند را در این کیف گواهی ثبت و نگهداری کنند و دیگر نیازی به حمل مدارک کاغذی نداشته باشند.

شایان ذکر است اقدامات مذکور نه در سطح دولتی بلکه از سمت شرکت‌های خصوصی صورت گرفته است. اما کشور سنگاپور در اردیبهشت ماه امسال اعلام کرد، قصد دارد چنین پروژه‌ای را در سطح ملی و برای گواهی‌های دانشگاهی به کار گیرد. به همین منظور ۱۸ موسسه آموزشی و دانشگاهی منتخب در کشور سنگاپور به این پروژه پیوسته‌اند تا گواهی‌های دیجیتالی قابل اثبات در بلاکچین را صادر و تایید اعتبار کنند. از این رو پلتفرم opencerts.io در بستر بلاکچین با همکاری دولت سنگاپور ایجاد شده است. در این پلتفرم جزئیات هر گواهینامه در یک پرونده جداگانه ذخیره می‌شود و کلیه تاییدها از طریق بستر Ethereum انجام می‌شود.

هزینه‌ی نگهداری از سیستم صدور گواهینامه‌ی دیجیتال مبتنی بر بلاکچین می‌تواند به مراتب ارزان‌تر از ایجاد معادل آن در یک بانک اطلاعاتی متمرکز باشد. پس از ایجاد گواهینامه، داده‌های آن به یک رشته حروف و اعداد تصادفی منحصر به فرد تبدیل شده و در این سیستم به صورت غیرمتمرکز ذخیره می‌شوند. پروژهOpenCerts  می تواند نیاز به صدور گواهینامه‌های کاغذی را به طور کامل از بین برده و روند بررسی صحت گواهی را آسان‌تر نماید. بنابراین، کارفرمایان می‌توانند به‌جای تماس با موسسات برای بررسی مدارک کارجویان، یا نیاز به دفاتر تایید کپی‌برابراصل مدارک، گواهی‌های دریافتی‌شان را در وب‌سایت OpenCerts  قرار داده و مشاهده کنند Hash ایجاد شده از این طریق با Hash فایل قبلی که توسط دانشگاه تایید شده است، متفاوت است یا خیر. این روش ساده و سریع است.  در این سیستم حریم شخصی افراد نیز کاملا حفظ شده و سوابق تحصیلی گواهینامه و داده‌های شخصی ایشان در معرض دید عموم نیست؛ بلکه، تنها یک Hash از گواهی تولید می‌شود و از آن برای اثبات معتبر بودن نسخه‌های دیگر گواهی استفاده می‌شود. در واقع این سیستم یک کلکسیون عمومی متعلق به جامعه است که فقط خود افراد میتوانند به داده‌های خود دسترسی داشته باشند.

تلاش نهاد دولت در هر کشوری با همکاری مراکز آموزشی در اشاعه چنین سیستم‌هایی سبب‌ساز تحول مهمی در صنعت آموزش و منابع انسانی خواهد بود؛ چراکه، امکان کلاهبرداری در مدارک را به حداقل رسانده‌اند. در ایران نیز با توجه به دغدغه‌های تعیین صحّت مدارک تحصیلی و چالش‌های مرتبط با خرید و فروش پایان‌نامه‌ها، می‌توان از بلاکچین به‌عنوان اهرم تحول‌آفرین بهره برد. به‌نظر زمان آن فرا رسیده است تا حکمران ملّی روال‌های سنّتی را با فناوری‌های تحول‌آفرین حوزه ICT گره بزند و از این رهگذر دست بالا را در تحول و بهبود شرایط داشته باشد.