بانک‌ها با پولی که به آن‌ها می‌سپاریم، چه می‌کنند؟

روزنوشت اقتصاد

بانک‌ها با پولی که به آن‌ها می‌سپاریم، چه می‌کنند؟  دو تلقی اشتباه از خلق پول بانکی

۱- تلقی عامیانه از پول سپرده‌شده به بانک‌ها

خیلی از مردم فکر می‌کنند که پولی که در حساب بانکی‌شان دارند، نزد بانک موجود بوده و هر وقت که به بانک مراجعه نموده یا از حسابشان پولی برداشت می‌نمایند، حجم موجودی مذکور دچار تغییر می‌گردد. به‌عبارت‌دیگر، تلقی بخش عمده‌ای از مردم این است که پول سپرده‌شده به بانک، نوعی امانت نزد بانک بوده و بانک هم رفتار امانت را در قبال آن دارد. طبق این تلقی، بانک خلق پولی انجام نمی‌دهد.

۲- تلقی کتاب‌های درسی اقتصاد از سپرده‌های بانکی و خلق پول بانک‌ها

برای فهم بهتر تلقی کتاب‌های درسی اقتصاد از خلق پول بانک‌ها لازم است که مفهوم ضریب فزاینده را توضیح دهیم. یکی از مفاهیم مهم در فهم سازوکار عملیات بانکی ضریب فزاینده پولی می‌باشد. برای تقریب بهتر این مفهوم به ذهن، از یک مثال ساده استفاده می‌نماییم.

الف- ضریب فزاینده پولی (Money Multiplier)

فرض کنید که در یک شهر بانکی وجود ندارد و در عوض صرافانی وجود دارند که پول مردم را به امانت‌گرفته و درازای آن حواله ممهور شده‌ای به هر یک از مراجعین می‌دهند. هر یک از مراجعین، در صورت نیاز به پول خود برای مبادله و خرید کالایی خاص، می‌تواند به صراف مذکور مراجعه نموده و پول خود را پس بگیرد. به‌عبارت‌دیگر، صراف‌ها تعهد داده‌اند که پول مراجعین را در هرزمانی که آن‌ها درخواست نمایند، به آن‌ها عودت دهند. به‌مرورزمان، صراف‌های امین و حقیقی برای مردم مشخص می‌شوند و آوازه آن‌ها زبانزد کل شهر می‌گردد. بعد از مدتی، مردم متوجه خواهند شد که حواله ممهور شده حکم پول نقد را دارد چراکه هر یک از آن‌ها می‌تواند با مراجعه به صراف صاحب حواله بلافاصله معادل نقدی آن را طلب نماید. بنابراین بعد از مدتی، برای پرهیز از ناکارایی مراجعه مجدد به صراف و ریسک جابجایی پول، عده زیادی از افراد شهر مذکور از حواله‌ها برای انجام مبادلات استفاده خواهند نمود. این پدیده منجر به این خواهد شد که مراجعه به صرافان برای نقد کردن حواله‌ها کاهش‌یافته و بخش قابل‌توجهی از پول سپرده‌شده به هر یک از آن‌ها، مدت‌زمان زیادی بلااستفاده بماند. پس از گذشتن مدتی از زمان، هر یک از صراف‌ها متوجه این امر شده و حتی می‌توانند میزان پولی که برای اجابت مراجعات نیاز دارند، را نیز محاسبه نمایند. به‌این‌ترتیب، چون همواره درصدی از پول برای اجابت مراجعات کافی است، آن‌ها این امکان را دارند که به ازای درصد بلااستفاده، حواله‌های جدید صادر نمایند. مثلاً، فرض کنید که یک صرافی مبلغ x را به امانت‌گرفته است و وی متوجه می‌شود که تنها ۲۵ درصد از پول سپرده‌شده به وی برای اجابت مراجعین کافی است. در این صورت وی می‌تواند ۷۵ درصد باقیمانده را به مردم وام دهد. نکته جالب اینجاست که تنها ۲۵ درصد x برای صدور حواله‌هایی به ارزش x کافی می‌باشد و درنهایت صراف مذکور می‌تواند به‌اندازه x/0.25=4x حواله صادر نماید. در این مثال خاص ضریب فزاینده پولی ۴ می‌باشد.

ب- بانک‌های تجاری و نرخ سپرده قانونی (Required Reserve)

مفهوم ضریب فزاینده در مورد بانک‌های تجاری نیز مصداق دارد. درواقع بانک مدرن به دلیل اینکه فعالیتش مورد تأیید دولت است، خودبه‌خود اعتباری نظیر اعتباری که یک صراف امین و مورد اعتماد در طول سال‌های متمادی فعالیتش کسب نموده است، دارد. بر این اساس، امکانی شبیه مثال فوق در مورد آن‌ها نیز صادق بوده و این بانک‌ها نیز می‌توانند صرفاً با نگه‌داشتن درصدی از پول سپرده‌گذاران، تقاضاهای معاملاتی و احتیاطی آن‌ها را پاسخ دهند و بقیه آن را صرف ارائه وام و بسط (خلق) پول نمایند.