افزایش حق اشتراک پلتفرم ها ریشه در انحصارطلبی دارد/ «ساترا» چه زمانی ورود می کند؟

یک استاد دانشگاه و تحلیل‌گر اندیشکده حکمرانی شریف گفت: افزایش حق اشتراک پلتفرم ها اگر واقعی است، ریشه در حرکات انحصارطلبانه دارد و با حذف رقبا نوعی بازار انحصاری ایجاد شود، نیاز به ورود رگولاتور نظیر ساترا به این حوزه دارد.

به گزارش خبرنگار رادیو و تلویزیون خبرگزاری فارس، مدتی است افزایش حق اشتراک در سرویس های vod منجر به انتقادات زیادی از سوی کاربران شده است. ابهامات زیادی در این زمینه مطرح شده مبنی بر اینکه نقش حاکمیت و نهاد تنظیم گر در این خصوص چیست؟ چه اقداماتی برای حفظ حقوق کاربران در این زمینه میتوان انجام داد؟ این سوالات و سوالاتی مشابه منجر شد تا مصاحبه ای با امیر احمد ذوالفقاری استاد دانشگاه و تحلیلگر اندیشکده حکمرانی دانشگاه شریف داشته باشیم که در ادامه آمده است.

*اخیرا نرخ حق عضویت دو پلتفرم فیلیمو و نماوا افزایش پیدا کرده است که موجب عکس‌العمل‌های متعددی شده است. نظر شما در این زمینه چیست؟

-از چند جهت می‌توان به این موضوع نگاه کرد. یک نگاه از سوی یوزرها و کاربران است. قطعا مصرف‌کننده نسبت به افزایش قیمت در هر بازاری معترض خواهد بود که چرا باید چنین افزایش قیمتی رخ دهد زیرا به رفاه مصرف‌کننده لطمه می‌زند. اما نگاه دیگر این است که فیلیمو و نماوا در کنار بخش دیگری از پلتفرم‌ها و رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در یک بازار قرار دارند. در بازار هم یکسری قواعد حاکم است و رقابت وجود دارد. در چنین بازاری معمولا عرضه‌کنندگان سعی می‌کنند با افزایش قیمت، بازار خود را از دست ندهند. اما این افزایش زمانی رخ می‌دهد که یا همه رقبا خدمات خود را افزایش قیمت دهند یا رقیبی وجود نداشته باشد و بازار انحصاری باشد. همچنین در بازار با افزایش هزینه‌ها، هزینه خدمات و کالاها نیز افزایش می‌یابد.

قطعا بخشی از افزایش حق اشتراک این پلتفرم‌ها به دلیل حفظ منافع‌شان، که از دست ندادن مشتریانشان است، بوده چون ماهیت یک فعالیت و کسب‌وکار اقتصادی کسب سود است. از سوی دیگر ممکن است این پلتفرم‌ها  با اطمینان از عدم ریزش مشتریان خود در پی افزایش حق اشتراک و اینکه بازار انحصارا در اختیار آنهاست حق اشتراک خود را بیشتر از افزایش هزینه‌ها افزایش داده‌ باشند که این موضوع نیاز به بررسی دارد.

اگر قسمتی از افزایش حق اشتراک این پلتفرم‌ها به دلیل افزایش هزینه باشد جای تعجبی ندارد زیرا با شرایط تورمی کشور همه چیز گران شده و نمی‌توان توقع داشت هزینه تمام شده پلتفرم‌ها گران نشود. همچنین باید در نظر داشت که دستمزد عوامل تولید فیلم و سریال‌هایی که این پلتفرم‌ها آنها را تهیه می‌کنند افزایش یافته است. حال اینکه علت این افزایش جهش‌یافته چه بوده بحثی جداست که باید جداگانه تحلیل شود.

پس در حال حاضر با دو موضوع روبه‌رو هستیم؛ نخست افزایش هزینه‌های این پلتفرم‌هاست که موضوعی طبیعی است و دوم اینکه این پلتفرم‌ها با اتکا به بازار انحصاری خود بیشتر از آنچه هزینه‌هایشان افزایش یافته، حق اشتراک خود را افزایش داده‌اند.

*در هریک از این دو صورت شرایط به چه صورتی است؟

-افزایش قیمت به دنبال افزایش هزینه امری منطقی است و جزو منطق بازار است. در این زمینه هیچ سازمان یا نهاد یا رگولاتوری نمی‌تواند دخالت کند. این افزایش قیمت را ما در همه بازارها شاهد بوده‌ایم.

از سوی دیگر اینکه افزایش حق اشتراک صوری است یا واقعی و اگر واقعی است ریشه در حرکات انحصارطلبانه دارد و افزایش دستمزد عوامل تولید به این دلیل است که این عوامل سراغ پلتفرم‌ها و تهیه‌کنندگان دیگر نروند و با حذف رقبا نوعی بازار انحصاری ایجاد شود، نیاز به ورود رگولاتور به این حوزه دارد.

باید بررسی شود چرا در این حوزه بازار انحصاری و موقعیت مسلط برای تعدادی از پلتفرم‌ها ایجاد شده که آنها با اتکا به این موضوع حق اشتراک خود را فراتر از هزینه‌هایشان افزایش داده اند. اگر این موقعیت مسلط به دلیل سرمایه‌گذاری این پلتفرم‌ها به وجود آمده باشد و روندی طبیعی باشد که جای بحث و ایرادی نیست. این موضوع هم در ابتدا مشکلی ندارد مشکل از اینجا آغاز می‌شود که یک ارائه‌کننده خدمت تبدیل به موقعیت مسلط شود اما نه به دلیل توانایی و قدرت سرمایه‌گذاری بلکه به دلایل دیگر از جمله حمایت حاکمیت و انحصار قانونی و سوءاستفاده از این شرایط.

*در آن صورت باید تنظیم‌گر در قیمت‌گذاری دخالت کند؟

-رگولاتور لزوما نمی‌تواند در قیمت‌گذاری دخالتی داشته باشد اما ورود رگولاتور به عنوان صیانت‌گر منفعت عمومی در این زمینه نیاز است.

در اقتصاد فرض بر این است که اگر بازار رقابتی وجود داشته باشد و تعداد عرضه‌کنندگان به اندازه کافی زیاد باشد به‌گونه‌ای که نتوانند با هم تبانی کنند رقابت باعث می‌شود خدمات و محصولات در این بازار با بهترین کیفیت و کمترین هزینه عرضه شود اما وقتی رقابت در بازار وجود نداشته باشد و یک یا چند عرضه‌کننده دارای قدرت بازاری برجسته باشند در این شرایط به دلیل نبود رقابت و تسلط بر بازار، عرضه‌کننده لزومی نمی‌بیند که کیفیت محصول یا خدمات خود را افزایش دهد یا قیمت را پایین نگه دارد اتفاقا قیمت را بالا می‌برد تا سود بیشتری کسب کند. اینجا منافع مصرف‌کننده به عنوان طرف دیگر بازار، خدشه‌دار می‌شود.

*حال در این شرایط و بازار انحصاری نیاز به ورود و دخالت رگولاتور وجود دارد؟

-اگر انحصار ایجادشده در نتیجه حمایت حاکمیت یا انحصار قانونی باشد و حاکمیت خود جلو رقابت را گرفته باشد ورود رگولاتور به این حوزه باید برای جلوگیری از سوءاستفاده عرضه‌کننده از این امتیازات باشد اما اگر عرضه‌کننده خدمت، انحصار قانونی نداشته باشد و خود به این قدرت رسیده باشد و انحصار فنی و تکنیکال داشته باشد و این راه برای سایر عرضه‌کنندگان هم باز بوده باشد دیگر رگولاتور نمی‌تواند دخالتی در قیمت‌گذاری و تعرفه‌گذاری داشته باشد بلکه باید زمینه را برای سایر عرضه‌کنندگان تسهیل کند تا در بازار، رقابت شکل بگیرد.

*یعنی از نظر شما حالا که مانعی برای ورود و سرمایه‌گذاری دیگران وجود ندارد، نباید مانعی برای افزایش نرخ حق عضویت این دو پلتفرم ایجاد شود؟

-بله به این دلیل که این پلتفرم‌ها بخش خصوصی هستند و بخش خصوصی وظیفه‌ای در قبال منفعت عمومی ندارد. منفعت عمومی وظیفه دولت است.اقتضای فعالیت بخش خصوصی سودده بودن است و هر مانعی در این زمینه اختلال در توسعه صنعت و کسب‌وکار است. اگر دولت و حاکمیت امتیازی را به این پلتفرم‌ها داده باشند آنها باید منفعت عمومی را در نظر بگیرند اما اگر امتیازی داده نشده باشد پس وظیفه‌ای در قبال منفعت عمومی ندارند. اتفاقا افزایش قیمت در این حوزه سیگنال مثبتی برای سایر پلتفرم‌هاست که آنها هم می‌توانند در صورت ارائه محصولات باکیفیت و هزینه کمتر بازار را از دست پلتفرم‌های مسلط خارج و به سمت خود جذب کنند. چون به لحاظ صدور مجوز فعالیت و سرمایه‌گذاری مانعی برای آنها وجود ندارد و اتفاقا ساترا به عنوان نهاد رگولاتور در این حوزه از فعالیت این پلتفرم‌ها و رقابتی‌تر شدن بازار استقبال می‌کند. موضوعی که وجود دارد این است که اکنون با افزایش قیمت در این بازار کاربران این پلتفرم‌ها ریزش می‌کنند اما فرصت برای سایر پلتفرم‌ها باز است که محصولاتی باکیفیت بالا و با قیمت مناسب ارائه و کاربران این پلتفرم‌ها را جذب خود کنند.

از سوی دیگر دولت یا حاکمیت امتیاز خاصی به این پلتفرم‌ها نداده که اکنون بتواند رعایت منفعت عمومی را از آنها مطالبه کند.

*پس نقش تنظیم‌گر در اینجا چه می‌شود؟

– نقش تنظیم‌گر بازارسازی و تنظیم بازار است نه تخریب بازار. دخالت و سرکوب قیمت در بازار –قیمتی که حاصل چانه‌زنی طرف عرضه و تقاضاست- تخریب بازار است نه تنظیم بازار. نقش تنظیم‌گر از بین بردن عواملی است که مانع ایجاد بازار سالم و رقابتی می‌شوند نه اینکه خودش دخالت کند. نقش تنظیم‌گر از بین بردن موانع ورود رقبا به بازار است. وقتی تبعیض و مانعی وجود ندارد لزومی به ورود رگولاتور هم نیست.

*اما مطالباتی که در فضای رسانه‌ای کشور از ساترا صورت می‌گیرد این است که چرا ساترا برای کاهش نرخ حق عضویت دخالت نمی‌کند.

-این مطالبه‌ای اشتباه است که ریشه در تصور غلط از مفهوم تنظیم‌گری در کشور ما دارد. متاسفانه تصور اشتباهی در کشور ما وجود دارد و سالیان دراز در کشور اجرا شده سرکوب قیمتی و جلوگیری از شکل‌گیری بازار و رقابت است که خلاف موازین علمی است و باید جلو آن گرفته شود. ثمره دخالت رگولاتورها در بازارهای دیگر امروز کاملا مشخص است؛ اینکه ایجاد رقابت فراموش شده و صرفا سرکوب قیمتی در حال رخ دادن است. این تجربه اشتباه نباید در بازار رسانه‌های صوت و تصویر تکرار شود. تصور ما از تنظیم‌گری در کشور اشتباه بوده و بارها از این ناحیه ضربه  خورده‌ایم. اینکه به محض افزایش قیمت دریک بازار باید نهاد تنظیم‌گر ورود و مانع افزایش قیمت شود اشتباه است. راه درست این است که ابتدا علت افزایش قیمت بررسی شود. اگر افزایش قیمت در یک پروسه رقابتی رخ داده باشد که خب منطق و طبیعت بازار است و نباید رگولاتور ورود و قیمت را سرکوب کند اما اگر افزایش قیمت به دلیل سوءاستفاده از قدرت انحصاری است اینجاست که تنظیم‌گر ورود می‌کند.

منتشر شده در خبرگزاری فارس در تاریخ ۱۰ فروردین ماه ۱۴۰۰