اصلاح نظام انتخابات

مسئله اصلاح قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، و مشخصا هسته آن یعنی نظام انتخابات مجلس، از سال‌ها پیش در دستور کار قرار داشته و در ادوار مختلف مجلس برای حل آن تلاش شده است. متأسفانه تا به امروز تلاش‌‌هایی انجام شده نتیجه خاصی نداشته و ایده‌های مختلف پیشنهادی برای حل مسئله نظیر گسترش اندازه حوزه‌های انتخابیه به استان‌ها شکست خورده است. اما دلیل حل نشدن این مسئله در عین استمرار تلاش‌ها برای حل آن چیست؟
منظور از نظام انتخابات مجلس، شیوه‌ تبدیل آراء مردم به فهرستی از نمایندگان برگزیده است که شامل عناصری نظیر اندازه حوزه‌های انتخابیه و تعداد نمایندگان‌ هر حوزه تا فرمول مورد استفاده برای تشخیص برندگان. نظام‌های انتخاباتی در دنیا تنوع قابل توجهی دارند اما به دو دسته کلی نظام‌های اکثریتی و تناسبی تقسیم می‌شوند. در نظام‌های اکثریتی که در ایران نیز استفاده می‌شود، پیروزی در انتخابات به عملکرد فردی داوطلبان بستگی داشته و از هر حوزه انتخابیه داوطلبان با بیشترین رأی راهی مجلس می‌شوند. اما در نظام‌های تناسبی معیار اصلی پیروزی عملکرد فهرست‌های انتخاباتی است و هر فهرست کم و بیش به اندازه سهمی از آرائی که به نسبت کل آراء دریافت کرده، کرسی نمایندگی خواهد داشت. برخی از کشورها نیز از نظام‌های انتخاباتی که ترکیبی از نظام‌های اکثریتی و تناسبی هستند استفاده می‌کنند.
دلیل اهمیت نظام انتخابات در شکل دادن به انگیزه اصلی مهم‌ترین بازیگران مجلس، یعنی نمایندگان است: برنده شدن در انتخابات. یا به زبانی دیگر، نظام انتخابات زمین بازی نمایندگان مجلس است. در حال حاضر در ایران بسیاری از چالش‌های عملکردی مجلس به نظام انتخابات نسبت داده می‌شود؛ از غلبه نگاه محلی نمایندگان و ناتوانی در حل مسائل ملی تا کاهش انگیزه مردم برای مشارکت در انتخابات. اما نکته‌ای که اغلب مورد غفلت قرار گرفته و باعث شکست بسیاری از تلاش‌های قبلی شده این است که نظام انتخابات در کنار عوامل دیگری نظیر تمرکزگرایی باعث شکل‌گیری معضلاتی نظیر اولویت مسائل محلی بر ملی در مجلس شده است و نمی‌توان انتظار داشت که به تنهایی با تغییر نظام انتخابات همه مشکلات مجلس را حل کرد.
با بررسی گزینه‌های موجود، به نظر می‌رسد تنها اصلاح اجراپذیری که می‌توان با توجه به محدودیت‌های مختلف و و ویژگی‌های ساختار سیاسی پیاده‌سازی کرد، استفاده از نظام انتخاباتی تناسبی در کلان‌شهرها یا حوزه‌های انتخابیه با ۴ نماینده یا بیشتر باشد. چنین تغییری می‌تواند بدون ایجاد مقاومت سیاسی خاص یا خارج شدن از قیود حقوقی قانون اساسی و سیاست‌های کلی انتخابات، منجر به بهبود عدالت انتخاباتی، مشارکت در انتخابات، ثبات سیاستی مجلس و پاسخگویی احزاب و نمایندگان شود.