رونمایی از کتاب مقدمه ای بر اقتصاد ایران

دکتر عباس شاکری، دکتر حسن سبحانی، دکتر سید احسان خاندوزی و...

گزارش خبری مختصر (توضیحی خبرگونه از رویداد برای انتشار در سایت):

آئین رونمایی از کتاب مقدّمه‌ای بر اقتصاد ایران در اندیشکده مطالعات حاکمیت و سیاستگذاری دانشگاه شریف برگزار گردید. این کتاب جدیدترین اثر دکتر عباس شاکری، استاد اقتصاد و رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی است که با رویکردی جدید در زمینه اقتصاد ایران به نگارش درآمده است. در این جلسه دکتر شاکری ابتدا به معرفی کتاب پرداختند و مشکلات موجود در بخش‌های مختلف اقتصاد ایران را مورد اشاره قرار دادند و عنوان داشتند که هدف کتاب حاضر ارائه راهکارهایی برای حل مشکلات کنونی اقتصاد ایران است. وی مواردی همچون موضوع توسعه، مبحث تولید، بخش نامولد اقتصاد، بخش تجارت، موضوع حجم دولت و وظایف باقیمانده آن و ... را به عنوان مسائلی از اقتصاد ایران معرفی کرد که در این کتاب به آنها پرداخته شده و سعی شده که راهکارهایی جهت حل مشکلات این حوزه‌ها ارائه شود.

در ادامه جلسه دکتر حسن سبحانی، عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران ضمن اشاره به برخی از مشکلات کنونی اقتصاد ایران، عملکرد این کتاب را در مواجهه با مشکلات اقتصاد ایران مثبت ارزیابی کرد و آن را دارای رویکرد جدیدی در زمینه پرداختن موضوع اقتصاد ایران دانست. وی عنوان داشت که در این کتاب به مسائل اصلی اقتصاد ایران پرداخته شده و در آن اسطوره جدایی علم از ارزش شکسته شده است.

سپس دکتر سید احسان خاندوزی، مدیر دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس و عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه ضمن تشکر از دکتر شاکری، پیچیدگی واقعیات اقتصاد ایران و نیز اعوجاجی که دستگاه تحلیلی متعارف ایجاد کرده است را به عنوان مشکلاتی که پرداختن به اقتصاد ایران را سخت می‌کند معرفی نمود. وی وجود تحلیل در کنار داده‌ها و اطلاعات فراوان در این کتاب را از نقاط برجسته آن دانست.

وی در ادامه اشاره کرد که با وجود بررسی‌های مناسبی که دراین کتاب از مسائل اقتصاد ایران صورت گرفته ، جای برخی از مسائل در آن خالی است. مثلا موضوع نظام تصمیم‌گیری در اقتصاد ایران و یا مسئله بازار کار و پیچیدگی‌های آن مواردی هستند که در تحلیل اقتصاد ایران باید به آنها نیز پرداخته شود.آن آ وی همچنین عنوان داشت که در این کتاب شاهد تلفیقی از تحلیل‌های خرد و کلان از مسائل اقتصاد ایران هستیم اما به نظر می‌رسد که در انتهای کتاب نیازمند یک تحلیل از فراز همه تحلیل‌ها هستیم و جای خالی یک فراتحلیل از مجموعه زحمات کشیده شده در این اثر دیده می‌شود.

تفصیل / چکیده مباحث مطرح شده:

در ابتدای جلسه دکتر شاکری عنوان داشت اقتصاد یکی از علوم اجتماعی است که با زندگی مردم سروکار دارد. اما اقتصاد سطوح تحلیلی متعددی دارد که مباحث اقتصاد متعارف یکی از این سطوح است و مباحثی در زمینه توزیع درآمد، بحث عدالت، مباحث مقایسه‌ای، شکل دهی یک نظام اجتماعی و... نیز هستند که نیاز است تا در آنها کارها و فکرهای عمیق صورت گیرد. در بررسی این مباحث باید توجه شود

که الگهای اقتصاد متعارف لزوما متناسب بانیازهای ما نیستند. البته متأسفانه ما در این زمینه تلقیات ناصحیحی داریم و تغییر شرایط را در نظر نمی‌گیریم؛ یا تقلید می‌کنیم و یا کلیشه‌ای نظر می‌دهیم و فکر می‌کنیم دنیای پیشرفته 1000کیلومتراز ما جلوتر است. درحالیکه چنین تفکراتی ما را در یک جبر تاریخی می‌اندازد و ما در بازی آنها هستیم. با تلقیات ساده نمی‌توان مشکلات را حل کرد. این در شرایطی است که خود آنها هم معتقدند نظریه ها با تغییر شرایط باید تصحیح شوند چه برسد به تغییر کشور و فرهنگ و ... . در هر صورت ما باید نظریات را بخوانیم و تاریخچه‌اش را نیز بدانیم تا در موقعیت‌های مختلف راهکار متناسب داشته باشیم.

وی ادامه داد: در زمینه اقتصاد ایران آمارهایی که از سال 1338 در دست است نشان می‌دهد که مشکلات اصلی اقتصاد کشور از قدیم بوده و هنوز هم هست. مهم این است که ما در صدد حل این مشکلات باشیم و حضورمان در دانشگاه بی‌اثر نباشد. نکته مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که توسعه یک سیستم است و باید بر اساس منابع به صورت یکپارچه هدف گذاری و برنامه ریزی صورت گیرد. در این زمینه نمی‌توان جزء نگر بود زیرا با نگاه جزء نگر مشکلات اقتصاد ایران حل نخواهد شد و توسعه محقق نخواهد شد. در بحث توسعه هم به لحاظ فرهنگی و هم در نگرش‌ها نیاز به تغییر داریم. تاکنون 5 برنامه توسعه اجرا کرده‌ایم و در آستانه ششمین برنامه هستیم اما می‌بینیم که اوضاع از برنامه اول هم خراب‌تر است.

شاکری در ادامه موضوع تولید را یکی از مهم‌ترین موضوعات اقتصاد ایران عنوان نموده و توجه به اقتضائات و مسائل مرتبط با تولید را دارای اهمیت زیادی در رفع مشکل تولید در کشور دانست و اشاره کرد که در این کتاب با این رویکرد به موضوع تولید پرداخته شده است.

وی فعالیت‌های نامولد اقتصادی را موضوع مهم دیگری دانست که در این کتاب به آن پرداخته شده است. او ادامه داد: د رحال حاضر نیمی از تولید ناخالص داخلی کشور نصیب گروه‌هایی می‌شود که هیچ نقشی در تواید نداشته‌اند. مثلا افزایش قیمت مسکن درآمد اجاره‌ای زیادی برای صاحبان املاک ایجاد کرده است و یا اینکه کنجاله (که خود نهاده تولیدی است) وقتی به کشور وارد می‌شود با 60درصد افزایش قیمت به فروش می‌رسد. پایین بودن سهم نیروهای مولد موجب می‌شود که دیگر کسی به دنبال تأسیس بنگاه تولیدی نباشد و افراد عمدتا به دنبال سفته‌بازی و فعالیت‌های نامولد بروند. از سوی دیگر فعالین نامولد عمدتا سطوح درآمدی بالایی دارند و تقاضایشان بیشتر برای کالاهای لوکس است درحالیکه نیروهای مولد عمدتا کالاهای معمولی را تقاضا می‌کنند و با پایین آمدن سطح درآمد آنها، تقاضا برای کالاهای غیرلوکس کم شده و اقتصاد را در معرض رکود قرار می‌دهد. بازدهی فعالیت‌های نامولد هزینه فرصت سرمایه‌گذاری در بخش تولید است. دلالی و تجارت خوب است اما فقط وقتی که در راستای رساندن کالاهای تولیدشده به دست مصرف‌کنندگان؛  وجود دستهای زیاد و واسطه‌گری‌های بدون ارزش افزوده کار را خراب کرده است.

شاکری نظام بانکی را به عنوان حوزه مهم دیگر اقتصاد ایران معرفی نمود و عنوان داشت که کیفیت نقدینگی از کمیت آن مهم‌تر است. در شرایط کنونی دولت می‌گوید تورم را پایین آورده است درحالیکه حجم نقدینگی افزایش زیادی داشته است. با عنایت به تداوم شرایط رکودی و عدم تحقق رشد اقتصادی مشخص می‌شود که نقدینگی اضافه شده جذب بخش غیرمولد شده است.

وی بخش تجارت را حوزه دیگری دانست که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است و بر ضرورت وجود استراتژی مناسب تجاری تأکید کرد و عنوان داشت که عدم ساماندهی تجارت با همسایگان منجر به افزایش قاچاق گردیده است.

آخرین موضوعی که شاکری به معرفی آن در کتاب پرداخت موضوع حجم دولت بود. وی بیان داشت که حجم دولت و وظایف باقیمانده آن از مسائل مهم اقتصاد ایران است. در خصوصی سازی های صورت گرفته قیمتگذاری به درستی صورت نگرفت و موجب شد که روند کوچک سازی دولت درست انجام نشود. در کشور ما نگاه های افراطی و تفریطی بهحجم دولت منشأ مشکلت زیادی شده است. در حالیکه دولت در ایران در مرحله گذار قرار دارد و اقتضاء این مرحله آن است که دولت مسئولیت بپذیرد و ثبات ایجاد نماید.

در ادامه جلسه دکتر حسن سبحانی، عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران سخنانی در زمینه اقتصاد ایران و کتاب مورد بحث بیان کرد. وی بعد توضیحاتی در زمینه توسعه اقتصادی و لوازم تحقق آن، به برخی از مشکلات کنونی اقتصاد ایران اشاره کرد و عنوان داشت که این کتاب در مواجهه با مشکلات اقتصاد ایران عملکرد مثبت داشه و دارای رویکرد جدیدی در زمینه پرداختن موضوع اقتصاد ایران است. از نظر سبحانی غفلت از اقتضائات توسعه یکی از اشکالات مهم عملکردی اقتصاد ایران در سالیان گذشته بوده است که این کتاب توجه مناسبی به آن داشته است. وی همچنین پرداختن به مسائل اصلی اقتصاد ایران و نیز شکسته شدن اسطوره جدایی علم از ارزش را از دیگر نقاط برجسته این کتاب عنوان کرد..

سپس دکتر سید احسان خاندوزی، مدیر دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس و عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه ضمن تشکر از دکتر شاکری به جهت پرداختن به موضوع اقتصاد ایران، پیچیدگی واقعیات اقتصاد ایران و نیز اعوجاجی که دستگاه تحلیلی متعارف ایجاد کرده است را به عنوان مشکلاتی که پرداختن به اقتصاد ایران را سخت می‌کند معرفی کرد. وی عنوان داشت که در کنار داده‌ها و اطلاعات فراوان در این کتاب ، وجود تحلیل برای مسائل مختلف اقتصاد ایران مانند بحث تولید، فعالیت‌های نامولد، نرخ ارز، نقدینگی، حجم دولت و ... از نقاط برجسته این کتاب است.

وی در ادامه اشاره کرد که با وجود بررسی‌های مناسبی که دراین کتاب از مسائل اقتصاد ایران صورت گرفته ، جای برخی از مسائل در آن خالی است. یکی از مواردی که در تحلیل وضعیت دولتی یا خصوصی بودن اقتصاد دارای اهمیت است، نهادهای عمومی غیردولتی هستند که بازیگران مؤثری در عرصه اقتصاد ایران به شمار می‌آیند. موضوع نظام تصمیم‌گیری در اقتصاد ایران و یا مسئله بازار کار و پیچیدگی‌های دیگر مواردی هستند که در تحلیل اقتصاد ایران باید به آنها نیز پرداخته شود.

وی همچنین اشاره کرد که در این کتاب شاهد تلفیقی از تحلیل‌های خرد و کلان از مسائل اقتصاد ایران هستیم اما به نظر می‌رسد که در انتهای کتاب نیازمند یک تحلیل از فراز همه تحلیل‌ها هستیم و جای خالی یک فراتحلیل از مجموعه زحمات کشیده شده در این اثر دیده می‌شود.