عرصه دیپلماسی نباید جناحی تصور شود

 

 

میهمانان:

• دکتر ابوالفضل عمویی، نماینده مجلس و سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی
• دکتر محمد رضا مجیدی، دبیرکل مجمع مجالس آسیاییAPA، سفیر و نماینده سابق ج.ا. ایران در یونسکو(۸۶-۹۲)، دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

دبیر جلسه: عاطفه مرادی اسلامی مدیر مرکز مطالعات پارلمان اندیشکده حکمرانی شریف

این جلسه در تاریخ 5 اردیبهشت 1402 در مکان اندیشکده حکمرانی شریف در ساعت 16 تا 18 به صورت حضوری با حضور مهمانان و پژوهشگران برگزار و به بررسی ابعاد دیپلماسی پارلمانی و فرصت ها و تهدیدات آن در مجلس یازدهم پرداخت.

عمویی در ابتدا  بیان داشت که در ابتدا بایستی میان سیاست خارجی، در شأن نظری آن با حوزه اجرای آن یعنی دیپلماسی تفکیک قائل شد. در حوزه سیاست خارجی ابزار مجلس هم در حوزه تقنینی است. این مفهوم که اقدامات قانونی مجلس در ریل گذاری سیاست خارجی کشور موثر است هم در حوزه نظارت و ارزیابی اقدامات دولت که شامل گزارشات وزارت خارجه به کمیسیون ها(مانند گزارش مذاکرات به کمسیون) و یا تایید برنامه وزیر خارجه است و هم در نوع قانون گذاری در حوزه روابط خارجی کشور است. سخنگوی کمسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در همین موضوع بیان داشت که مهم ترین اقدام مجلس یازدهم در حوزه سیاست خارجی، قانون اقدام راهبردی است که باعث ایجاد ابزار برای دیپلمات ها در حوزه اجرا و تضمین منافع ملی شد. در حوزه عملکرد نیز دیپلماسی پارلمانی را می توان به دیپلماسی دوجانبه(گروه های دوستی و سفر های پارلمانی) و بین المللی(نشست های پارلمان کشورهای حوزه خزر، کشورهای اسلامی، اکو، جنبش عدم تعهد و ...) تقسیم کرد.

مجیدی نیز در بیان دیدگاه خود نسبت به دیپلماسی پارلمانی در چارچوب ابداعی خود نسبت به مفهومی جدیدی تحت عنوان «دیپلماسی مکمل[1]» اشاره کرد. وی معتقد بود که امروزه در حوزه عاملیت دیپماسی با گسترش بازیگران مواجه هستیم و لذا بایستی دیپلماسی در چتر گسترده تری نسبت به دولتی بودن یا حتی حکومتی بودن مطرح گردد مانند دیپلماسی نخبگانی و اندیشکده ای. دیپلماسی پارلمانی که به نوعی شاخص ترین شکل از دیپلماسی مکمل است با اینکه دولتی نیست در مجموعه حاکمیت تعلق دارد. لذا تنوع بخشی به ابزار سیاست خارجی یک الزام است که پارلماسی می تواند جلوه ای از این مهم باشد. نکته دیگری که این استاد مطالعات منطقه ای آن را بیان نمود اشتیاق دستگاه های مختلف برای داشتن پیوند دیپلماسی در اقدامات شان است. دیپلماسی پارلمانی را اگر در چارچوب کارکردگرایی و همگرایی در نظر بگیریم، پیش نیازی تحت عنوان همدلی، هم اندیشی و همزبانی دارد که بایستی رعایت شود.

همچنین مجیدی گفت: منافع ملی جناح بردار نیست و همه باید بر سر آن اجماع داشته باشند و بنابراین عرصه دیپلماسی نباید جناحی تصور شود.

موضوع دیگری که درباره دیپلماسی پارلمانی مطرح گردید درباره هماهنگی و سازوکار این نوع از دیپلماسی با توجه به نشست هایی مانند نشست اخیر اتحادیه بین المجالس جهانی در منانه بحرین یا نشست پارلمان کشورهای اسلامی در الجزایر بود. عمویی ضمن توضیح روند همکاری و جلسات قبل از نشست های بین المللی برای تنظیم راهبرد ها و بیانیه ها اشاره کرد که در نشست منامه اقدامات متفاوتی مانند چهار جلسه محتوایی قبل از عزیمت تیم ایرانی صورت گرفته بود. همچنین در این جلسات فراکسیون های مختلف با دغدغه های مختلف حضور دارند . مثلا برای کشورهای مسلمان احترام به  مقدسات اهمیت دارد و برای کشورهای غربی مسائلی از قبیل برابری جنسیتی یا حقوق کودکان . در حالیکه ما به عدالت جنسیتی قائلیم نه برابری. بنابراین قبل نشست ها جلسات محتوایی گذاشته می شود و جمع بندی ها صوت میگیرد. مورد دیگر قابلیت ایجاد ارتباطات دوستانه و نیمه رسمی با نمایندگان پارلمان سایر کشورها در قالب دیپلماسی پارلمانی است که مصادیقی از تجربه شخصی خود را تیز در همین موضوع بیان نمودند.

نکته دیگری که نسبت به دیپلماسی پارلمانی قابل تامل است توانایی نمایندگان برای کار دیپلماتیک در کنار سایر مشغله های متعارف این جایگاه است. مجیدی در همین بازه بیان می دارد که دو روش برای تضمین کارکرد مثبت نمایندگان در حوزه دیپلماسی قابل شناسایی است که شامل تحزب و وابستگی فکری و دستورکاری یک نماینده به حزبی خاص و استفاده از بدنه کارشناسی است. به نوعی مرکز پژوهش های مجلس نقش محوری در تهیه محتوای تخصصی در امور مربوط به نمایندگان از جمله موضوعات بین الملل را دارد.

مسئله دیگری که درباره دیپلماسی پارلمانی ادوار مجلس و از جمله مجلس یازدهم مورد سوال بود، مسئله نوع انتخاب نمایندگان برای مسئولیت ریاست گروه های دوستی با سایر کشورها بود که عمویی در اینباره ضمن تلاش مجلس برای اصلاح اشکالات فعلی و اقداماتی در جهت تخصصی کردن امور اینچنینی، به این نکته اشاره نمود که گاهی معذوریت هایی در گروه های دوستی موجب انتخاب روسای گروه دوستی کشورها می گردد. مانند آنکه با توجه به حساسیت ژاپن و کره شمالی نباید ریاست این دو گروه یکسان باشد و در زمانی این مساله اتفاق افتاد و ما تغییر ایجاد کردیم. همچنین این خیلی مهم است که نماینده با علاقه گروه دوستی انتخاب کند و صرفا مجبور به انتخاب نباشد.

وی همچنین گفت:  مزایای گروه های دوستی و کاری آن است که ضمن رهایی از پروتکل های دولتی امکان نفوذ و تعامل را برای هر دو طرف فراهم می کند و موارد متعددی وجود داشته که وزارت خارجه به واسطه تعامل خوب یک نماینده با یک کشور، نماینده را واسط قرار داده . در مواردی هم کشورهای خارجی قصد تعامل با وزارتخانه ها را دارند و نماینده ایرانی را به دلیل رابطه دوستی خوب، واسط قرار می دهند.

همچنین عمویی مطرح کرد: نقطه ضعف دیپلماسی پارلمانی مثل سایر کارکردهای نمایندگی تا حد خوبی به مدل انتخاب شدن نمایندگان برمی گردد. اگر افراد به صورت لیستی انتخاب شوند آن وقت در یک لیست تنوعی از تخصص ها و کارکردها دیده می شود. مثلا در تهران معمولا چون چند لیست تهیه می شود این چینش موضوعی رعایت می شود.

در زمینه تحریم های پارلمان اروپا،عمویی ضمن بیان این نکته که  پیشنهاد پارلمان بدون نظر شورای اروپا ارزشی ندارد،گفت: هم شورای اروپا عقب نشینی نشان داد و هم ما یک طرح 3 ماده ای آماده کردیم که اعلام وصول شده و در صورت پیشروی طرف مقابل پیگیری خواهیم کرد.

وی همچنین با اشاره به توافق بین نهادی دولت و مجلس در زمینه رایزنی های دیپلماتیک، انتخاب وزیر از مجلس و برنامه مفصل وی پیرامون دیپلماسی پارلمانی در ابتدای انتخاب، از نقاط قوتی بود که حاصل همراهی دولت و مجلس است. در همه نشست ها، دولت از نمایندگان گروه های دوستی دعوت کرد و این همراهی قابل توجه بود.

عمویی با اشاره به جایگاه نمایندگی گفت: گاهی وقت ها یک مسئولی به من می گوید شما که خودت دیپلمات بودی و در جریان ملاحظات رایزنی ها هستی چرا فلان سوال را از وزارت داری مطرح می کنی در مجلس؟! ومن می گویم الان در  جایگاه نمایندگی ملت موظف به طرح سوال هستیم و باید بررسی کنیم که آیا اقدامات متناسب و به اندازه صورت گرفته ؟

در زمینه اقدامات مجلس با توجه به اولویت سیاست همسایگی و نگاه رو به شرق، دکتر مجیدی گفت:  ما نیاز به چین شناس داریم نه چین دوست یا دشمن چین! ما نیاز به روسیه شناس داریم نه روسیه گریز یا روسیه دوست.

دکتر عمویی هم گفت: اکثر نشست ها و تفاهم های یان دولت با همسایگان بوده و گروه های دوستی مجلس با همسایگان هم بسیار فعال است.