سهم اندیشکده‌ها در دیپلماسی علمی افزایش می‌یابد

آقای دکتر امیرحسین میرآبادی؛ رئیس مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری معاونت علمی فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری:

• حتّی کشورهای کم‌تر توسعه‌یافته هم به دیپلماسی علم و فن‌آوری اولویّت می‌دهند.
• در بازدید دبیر کلّ سازمان همکاری شانگهای و رئیس مجلس ویتنام از خانه‌ی نوآوری و فن‌آوری، تغییر در نگرش آنها به ایران محسوس بود.
• یکی از بازیگران اصلی دیپلماسی علمی، اندیشکده‌ها هستند که از سوی دولت‌ها مأمور می‌شوند ارتباطات علمی بین‌المللی را پیش ببرند، مثل ORF هند.
• در معاونت علمی سعی کرده‌ایم سهم اندیشکده‌ها را افزایش بدهیم.
• ما نه فقط در خارج، بلکه در داخل هم عِدّه و عُدّه‌ی کمی داریم، بنا بر این گریزی از تعریف زمین بازی برای اندیشکده‌ها نیست. امّا اگر از مسیر اندیشکده‌ها اقدام کنیم هم باید مطمئن باشیم کار انجام می‌شود و هم این که خروجی قابل ارزیابی باشد.
• اگر اندیشکده‌های شناخته‌شده داشته باشیم، بدون تردید در مقاطع زمانی حسّاس برای پیش‌برد اهداف کشور مفید خواهند بود.
• بعضی حرف‌ها اگر از زبان غیر دولتی‌ها شنیده شود تأثیرگذارتر خواهد بود. امّا در این حوزه ضعیف بودیم و هم‌چنان هستیم.
• الآن امور بین‌الملل دستگاه‌های دولتی در حوزه‌ی بین‌الملل بیش‌تر کار «روابط عمومی» انجام می‌دهند و از «توسعه» روابط بین‌المللی غافل‌اند. می‌توان از ظرفیّت متخصّصان خارجی برای انجام پروژه‌های داخلی استفاده کرد و هم‌چنین لازم است از اقداماتی که در داخل کشور، مثلاً در حوزه‌ی مقابله با تغییر اقلیم انجام می‌شود گزارش‌هایی تهیّه و در سطح جهانی منتشر شود.
• در حال تدوین نقشه‌ی راه اجرایی سند جامع هستیم و 25 اقدام ملّی را در این نقشه‌ی راه مشخّص کرده‌ایم.
• در حال تلاشیم که شرکت‌های دانش‌بنیان را «بین‌المللی» کنیم و منظور از آن، فقط ورود به عرصه‌ی صادرات محصول و خدمات نیست، بلکه قرار گرفتن در تراز بین‌المللی و رعایت استانداردهای بین‌المللی است. این موضوع در مورد اندیشکده‌ها و دانشگاه‌ها هم صدق می‌کند.
• قطب‌های بین‌المللی‌سازی دانش‌بنیان در پنج نقطه‌ی کشور یعنی مشهد، شیراز، و ... تعریف شده است.
  
  

آقای مهندس مهدی دانش‌دوست نماینده معاونت علمی ریاست جمهوری در کشور چین:

• جریان دیپلماسی علم و فن‌آوری اکنون به دیپلماسی «نوآفرینی (استارت‌آپ)» رسیده است.
• آمریکا و کشورهای اروپایی در دیپلماسی علم و فن‌آوری پیش‌رو هستند و پس از آنها نیز کشورهای آسیایی مثل ژاپن و چین قرار می‌گیرند.
• استفاده از علم در حلّ مسائل جهانی مثل تغییر اقلیم، برقراری ارتباط بین‌المللی برای پیش‌برد علم و فن‌آوری، و استفاده از ظرفیّت دیپلماسی علمی برای حلّ مشکلات سیاست خارجی سه ساحت دیپلماسی علمی است.
• در دوره‌های گذشته، ابتدا مقامات عالی‌رتبه‌ی چین از دیدار با سفیر ما امتناع می‌کردند، امّا به واسطه‌ی همکاری‌های علمی، توانستیم دیداری با وزیر علم و فن‌آوری چین ترتیب دهیم. بعد از آن، تابو شکست و دیدارهای دیگری هم با وزرای دیگر میسّر شد. این مثالی از استفاده از ظرفیّت دیپلماسی علمی در حلّ مشکلات سیاست خارجی است.
• ما در سراسر جهان فقط 4 رای‌زن علمی داریم.
• نمی‌توانیم درهای کشور را ببندیم و همه‌ی مسائل حوزه‌ی علم و فن‌آوری را فقط با اتّکا به خودمان حل کنیم، مگر با هزینه‌‌های گزاف.
• با سختی‌های زیاد توانستیم همکاری با وزارت علم و فن‌آوری چین را آغاز کنیم و به آنها ثابت کنیم که این همکاری برای آنها هم مفید خواهد بود، و این کاری است که بعضی کشورهای اروپایی مثل آلمان هم از عهده‌ی آن برنیامده بودند.
• سیاست کلان کشور متوازن‌سازی روابط با شرق است، امّا در عمل، در دیپلماسی علمی در خلاف این جهت حرکت می‌کنیم. یعنی همکاری‌های دانشگاهی عمدتاً با آمریکا و اروپا یا حدّ اکثر ژاپن است، ولی چین را اصلاً تحویل نمی‌گیریم؛ در حالی که دانشگاه‌های چین رتبه‌های بسیار بالایی دارند.
• بر سر اجرای سند جامع همکاری‌های علمی بین‌المللی بین دستگاه‌های مختلف مناقشه وجود دارد. لذا توزیع نقش بین این دستگاه‌ها و حساب‌کشی از آنها توسّط یک نهاد تنظیم‌گر، حلقه‌ی مفقود ما در دیپلماسی علمی است.
• نه تنها آموزشی برای مهارت‌های ارتباط بین‌المللی وجود ندارد، بلکه محتوایی هم برای چنین آموزشی نداریم. اندیشکده‌ها می‌توانند چنین محتوایی را تولید کنند.

آقای دکتر علی‌مرتضی بیرنگ؛ مؤسس و رئیس اسبق مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری:

• اوّلین سند راهبردی کشور در حوزه‌ی دیپلماسی علم و فن‌آوری در سال 1390 با همکاری شورای راهبردی روابط خارجی تنظیم شد.
• سند جامع همکاری‌های علمی بین‌المللی در سال 1396 تصویب شد.
• مفهوم دیپلماسی علم و فن‌آوری را اوّلین بار ایران به گروه کشورهای عدم تعهّد معرّفی کرد.
• دیپلمات‌ها برای ارتقا باید سرفصل‌های دیپلماسی علم و فن‌آوری را هم بگذرانند.
• برنامه‌ی اقدام مشترک معاونت علمی رئیس جمهور و وزارت خارجه در سال 1393 امضا شد.
• واقعاً در مهارت‌های ابتدایی برقراری ارتباطات بین‌المللی می‌لنگیم.
• از ظرفیّت‌های اندیشکده‌ها برای تربیّت نیروی انسانی استفاده شود.
• دیپلماسی علمی را نباید با همکاری علمی بین‌المللی اشتباه گرفت و نباید آن را ذیل دیپلماسی عمومی گنجاند.
• چون هماهنگی خوبی نداریم، اقدامات دستگاه‌ها در حوزه‌ی دیپلماسی علمی با هم خنثی می‌شود.