نگاهی عملگرایانه به تعامل رویکردهای دینی و واقعیت اداره جوامع مدرن

نگاهی عملگرایانه به تعامل رویکردهای دینی و واقعیت اداره جوامع مدرن

🔰در طی دو ماه گذشته چهار نشست از سلسله جلسات "دین و اداره" به همت اندیشکده حکمرانی شریف و باشگاه سیاست‌پژوهی با همکاری نهادهای علمی حوزوی و دانشگاهی مختلف برگزار شده و اساتید دانشگاه و حوزه با استناد به تجارب عملی خود به تبیین رابطه معنادار دین و حکمرانی از منظر خود پرداخته‌اند.

🔷در جلسه اول که باحضور حجت‌الاسلام قنبرزاده از مجتمع‌عالی ولی امر و دکتر امامیان از دانشگاه امیرکبیر و اندیشکده حکمرانی شریف برگزار شد، رویکردهای مختلف حوزوی به جانمایی فقه تشیع در اداره کشور مرور و نگاههای "عدم مغایرتی" مورد نقد قرار گرفت. در مقابل با ارایه مدل "حکمرانی چند سطحی" این ادعا طرح شد که سطح مداخله نگاههای دینی در اولویت‌بندی موضوعات سیاستی و لایه‌های پارادایم و اهداف سیاستی‌ست و انتظار مداخله دین در لایه‌های نهادی، ابزاری و تکنیکی دارای کمترین شواهد تجربی و تحقیقاتی‌ست.

🔸نشست دوم در زمینه اقتصادی با ارائه حجت‌الاسلام امیدوار از اندیشکده دینا و دکتر زمانیان از دانشگاه امیرکبیر برگزار شد. در این جلسه دکتر زمانیان با ارایه سه‌ رویکردِ تجویزی، توصیفی و تکنیکی به اقتصاد، مداخله دین در لایه‌های حقوقی و اخلاقی در رویکرد اول را نه‌تنها "ممکن" بلکه "لاجرم" دانست. در مقابل اطلاق اقتصاد اسلامی به رویکرد سوم را بسیار حداقلی خواند و در نهایت مساله مهم را استفاده از گزاره‌های دینی در رویکرد دوم دانست و در این راستا سنت‌های الهی به عنوان یک ابزار شناخت را مورد اشاره قرار داد. همچنین حجت‌الاسلام امیدوار نیز با مطالعه تطبیقی رمز ارز‌ها با رویکرد دینی سعی در نمایش شیوه حل چالش‌های اقتصادی با رویکرد فقهی را داشتند.

🔷سومین جلسه دین و اداره با حضور حجت‌الاسلام رجبی از پژوهشگاه فقه نظام و دکتر ذوالفقاری از دانشگاه امام صادق ع، تعامل فقه و حکمرانی از منظر مفهوم رقابت بازار و مواجهه علوم دینی با علوم اجتماعی مدرن پرداخته شد. ترسیم مداخله دین از طریق تعریف کلان‌مساله‌ها، احکام رفتاری و قواعد راهبردی از جمله ادعاهای طرح شده در این گفتگو بود.

♦️در جلسه چهارم که چهارشنبه ۱۴ دیماه برگزار شد، دکتر مسعود شادنام هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف، با مروری بر مکاتب فکری اخلاقی در کسب و کار و اداره شامل نظریات "نتیجه‌گرایی"، "وظیفه‌گرایی" و نسبی‌گرایی "اخلاق فضیلت"، معتقد بود که علیرغم حاشیه‌ای بودن رویکردهای اخلاقی در واقعیت عملی، دریچه اخلاق کسب و کار و اداره یکی از "مرتبط‌ترین و متناسب‌ترین" مداخل ورود رویکردهای دینی در اداره امور در سطح بنگاهی و ملی‌ست. با این وجود علیرغم "متاثربودن" تمامی این مکاتب از آموزه‌های دینی، هنوز فهم مشترکی از "مکتب اخلاقی دینی" وجود ندارد. ایشان اما معتقد بود که این حوزه یکی از حوزه‌های مستعد همکاری مشترک پژوهشگران حوزوی و دانشگاهی جهت توسعه رویکرد "اخلاق کسب و کار و اداره دینی" بنظر می‌رسد.

در مقابل حجت الاسلام و المسلمین قربانی، مدیر اندیشکده مسیر نیز با تمرکز بر حکمرانی و سیاست‌گذاری رسانه، مدل مدنظر خود را مشتمل بر وجود ۵ سطح مداخله‌ی دین در این حوزه در لایه‌های "هنجاری کلان و خرد، مبانی توصیفی، الگوی حکمرانی، و ابزارهای سیاستی" را به تفصیل شرح دادند. با این وجود این ارایه هم با ترسیم دورنمایی از دوگام ضروری باقیمانده شامل "تدقیق" شاخص‌های متمایز نگاه دینی در حکمرانی رسانه و بعدتر ارزیابی "تجارب عملی" احتمالی و یا اقلا "شبیه‌سازی" تاثیر متمایز این نگاه در سیاستگذاری نظام رسانه‌ای به اتمام رسید.

🔷 سلسله جلسات "دین و اداره" در ایستگاه چهارم خود علیرغم مرور ارزشمند رویکردهای نظری متفاوت، هنوز تا نیل به توصیفی شاهد-محور از تاثیر قابل‌ارزیابی آموزه‌های دینی در اداره کشور راهی طولانی در پیش دارد. مبتنی بر جلسات قبلی، به امید تکمیل تصویر جامع و عملیاتی از موضوع این نشستها در جلسات آینده می‌مانیم....