توسعه پلتفرم ها، قربانى ابهام نظام مسئولیت پلتفرمی در ایران

به گزارش روابط عمومی اندیشکده حکمرانی شریف، رویداد «مسئولیت پلتفرمی در اکوسیستم دیجیتال ایران» با حضور محمد جلال مشاور وزیر اقتصاد، کارشناسان هلدینگ هزار دستان و جمعی از سیاست‌پژوهان حوزه‌ی پلتفرم‌های دیجیتال در قالب سه پنل با محوریت نقش پلتفرم ها در توسعه ی اکوسیستم دیجیتال و چالش ابهامات مسئولیت پلتفرمی بر سر راه این توسعه برگزار شد.

پلتفرم‌های دیجیتال؛ چالش تنظیم‌گری یا بازوی اصلی توسعه؟
در پنل اول با عنوان «پلتفرم‌های دیجیتال؛ چالش تنظیم‌گری یا بازوی اصلی توسعه؟» محمد جلال، مشاور فناوری اطلاعات وزیر اقتصاد و امور دارایی بیان داشت که تعریف دقیقی از پلتفرم در کشور نداریم. از نظر او پلتفرم شبیه زمین بازی است و شباهتی به یک بنگاه ندارد. افزایش دانش در حوزه پلتفرم ها سبب آگاهی حاکمیت و به کارگیری روش های معقول تر نسبت به این پدیده جدید می شود. او معتقد بود پلتفرم ها یک پدیده هستند و در ذات خود نه مثبت و نه منفی اند. در نتیجه با پیش فرض های منفی نباید به سراغ آن ها رفت.

محمد اصغری، بنیانگذار پلتفرم دادیاب درباره مواجهه اروپا با مسأله اقتصاد دیجیتال گفت: در اتحادیه اروپا هنگام مواجهه با موضوع اقتصاد دیجیتال و پلتفرم‌ها، 200 مطالعه توسط دانشگاه برای پارلمان اروپا انجام شد. ما در کشور مشکل سیستمی داریم و تا زمانی که شکست سیستمی در کشور اتفاق نیفتد رگولاتوری جایی در سیستم اداری کشور نخواهد داشت.

حکومت ها توانایی هماهنگ شدن با تغییرات سریع پلتفرم‌ها را ندارند
وی ادامه داد: به نظر می رسد که در آینده نزدیک، اجماع ازسوی بخش خصوصی جایگزین حاکمیت می شود زیرا تغییرات خیلی زیاد در حال رخ دادن است و حکومت ها و دولت ها توانایی هماهنگ شدن با آن را ندارند.
مصطفی عبداللهی کارشناس رگولاتوری هزاردستان سخنران بعدی این نشست بود و گفت: تنظیم گری توسعه باید جایگزین تنظیم گری تهدیدمحور شود تا بتوانیم مسیر به بلوغ رسیدن پلتفرم ها در کشور را هموار کنیم. فناوری به تنظیم گری در این مسیر کمک کرده است. بعنوان مثال مقایسه تنظیم قیمت ها در فضای مجازی با فضای بیرونی، به خوبی قدرت فناوری را در تنظیم قیمت نشان می دهد.

در کشور با تورم نهادهای گوناگون مواجه هستیم
حنانه اکبری پژوهشگر حوزه دیجیتال با اشاره به شکل گیری نهادهای تنظیم گر مختلف در کشور گفت: ما در کشور با تورم نهادی روبرو هستیم و این ترس وجود دارد که در آینده نزدیک با تورم رگولاتور در کشور مواجه شویم. باید به جای تولید نهادهای تنظیم گر جدید، وظایف نهادهای موجود را اصلاح کنیم. اگر نهاد واسطی وجود داشته باشد که تخصص لازم را در حوزه ی مربوط داشته باشد و ضمناً به اقتضائات و نگرانی های حاکمیت اشراف داشته باشد، اتفاقاتی همچون پرونده ی پلتفرم دیوار رخ نخواهد داد و پلتفرم با هزینه های اضافی روبرو نمی شوند.
وی در ادامه به مقایسه هایی که در خصوص عملکرد کشورهای غربی در تنظیم گری پلتفرم ها انجام می شود اظهار داشت: اشاره مداوم به تجربیات اتحادیه ی اروپا در مواجهه با پلتفرم ها اساساً اشتباه است؛ چون ریشه ی این مواجهه در اروپا، تنظیم گری پلتفرم های آمریکایی و خارجی است و این مسئله در مورد پلتفرم های داخلی آن ها صادق نیست. در نتیجه استناد مداوم به این تجربیات را دارای اشکال بنیادین است؛ هرچند می توان از آن برخی ایده ها را برداشت کرد.
محمدمهدی جعفریان، مدیر مرکز مطالعات توسعه و رقابت بیان داشت: در یک بازه زمانی کوتاه نمی توان پلتفرم ها را موظف کرد که مثلاً از هوش مصنوعی استفاده کنند و همه نگرانی های حاکمیت را رفع کنند. باید دوره های زمانی تعریف شود که پلتفرم بتواند تغییرات لازم را انجام دهد.

رویکرد اتحادیه اروپا منجر به مهاجرت کسب و کارهای پلتفرمی به آمریکا شده است
در نشست دوم مارکو مندولا، متخصص حقوق فناوری اطلاعات میهمان تلفنی بود که با محمدباقر اصغری به گفتگو نشست. مندولا در خصوص رویکرد اتحادیه اروپا گفت: اتحادیه اروپا با ایجاد محدودیت های فراوان برای استارتاپ ها سبب مهاجرت گسترده آنها به آمریکا شد و برای جبران آن در دو کشور پرتغال و استونی آزادی هایی را برای فعالیت آنها در نظر گرفت تا بتوانند شکل بگیرند و به بلوغ برسند.
وی ادامه داد: پارلمان اروپا در مورد موضوعات جدید مثل تکنولوژی های جدید و اقتصاد دیجیتال اختیاری را برای نمایندگان کشورها در نظر گرفته است که براساس آن هر نماینده ای می تواند در موضوعاتی که تخصص ندارد موضوع را به یک فرد یا شرکت متخصص واگذار کند و آن فرد یا شرکت موضوع پیشامد شده را راهبری کند و به تصمیم برسد. بر همین اساس، تنظیم گری مشارکتی و یا مشارکت بخش عمومی یا خصوصی در فرآیند قانونگذاری و سیاستگذاری نیز محقق می شود.

فقدان مرجع تخصصی منجر به صدور احکام سنگین برای پلتفرم ها شده است
در نشست سوم که به موضوع ابهام نظام مسئولیت پلتفرمی در ایران اختصاص داشت احسان آقامحمدی، وکیل و مشاور حقوقی پلتفرم دیوار که در ماه‌های گذشته چندین پرونده باز در دستگاه قضایی داشته گفت: در حال حاضر قانون مشخصی در خصوص پلتفرم ها و وظایف آنها نداریم و از طرف دیگر فقدان مرجع قانونی متخصص سبب احکام سنگین برای پلتفرم ها ازجمله دیوار شده است. رای تبرئه‌ای که اخیراً از دادگاه گرفتیم ما به معنای ایجاد یک امنیت حقوقی برای فعالیت دیوار نیست و هر روز امکان تشکیل پرونده جدید وجود دارد.
وی ادامه داد: پلتفرم‌ها به دنبال خود تنظیم گری هستند اما این اقدام دو طرفه است و هم بخش خصوصی و هم حاکمیت باید همکاری کنند. متاسفانه حاکمیت همکاری لازم را در این زمینه انجام نمی دهد.
آقا محمدی درباره درخواست های اشتباه برخی مقامات حاکمیتی جهت دریافت داده ی کاربران بیان داشت: کاش نهادی بود که مسئولیت اطلاعات در کشور را بر عهده داشت تا لزوم ارسال «داده» توجیه می شد و ما هر روز با درخواست های فراقانونی مراجع مختلف روبرو نمی شدیم.
او در پایان به بیان پیشنهاداتی در این خصوص پرداخت و گفت: «ایجاد مراجع تخصصی برای رسیدگی به مسائل پلتفرم ها»، «تدوین قوانبن و مقررات لازم برای فعالیت پلتفرم ها» و «ایجاد سازوکاری برای جلوگیری از درخواست های فراقانونی مراجع مختلف امنیتی و قضایی» می تواند این چالش را به خوبی مدیریت کند.

برخی نهادهای قضایی امنیتی از پلتفرم‌ها در خواست حذف محتوای مجوزدار را می کنند
سیاوش گودرزی، مدیر روابط عمومی پلتفرم طاقچه در این نشست گفت: با وجود این که طاقچه پلتفرم حوزه کتاب و کتاب صوتی است و تمام آثار مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارد با مشکلات مشابه پلتفرم دیوار مواجه است در صورتی که شرایط متفاوتی را به لحاظ موضوع کسب و کار دارد.
وی ادامه داد: به عنوان مثال از نهادهایی تماس گرفته می شود و خواسته می شود که اثری که دارای مجوز است برداشته شود که این نشان دهنده اختلال در تنظیم گری این حوزه و عدم تدقیق حدود وظایف نهادهای مختلف است.
او بیان داشت: ما نسبت به دیوار این ویژگی را داریم که هم کتاب و هم کتاب صوتی دارای مجوز هستند و بعد روی پلتفرم ما منتشر می شود اما نبود سازوکار رسیدگی به مشکلات و مسائل پیشامد، کسب و کارهای پلتفرمی را دچار مشکل کرده است.
بشیر صدیقی، عضو هیئت علمی دانشگاه امیرکبیر آخرین سخنران این نشست بود و گفت: مسائل پیش آمده بیشتر متوجه تعهد پلتفرم ها است در حالیکه پلتفرم ها در حوزه ی مسئولیتی ایجابی نیز نیازمند کنشگری هستند. ظهور پدیدارهای جدید همچون ChatGPT عامل به چالش کشیده شدن نگاه موجود به مسئولیت پلتفرم ها و لزوم بازنگری هرچه زودتر در آن است.