فن‌حکومت؛ نسخه مدرن برای درمان بوروکراسی

برای دهه‌ها در ایران، بحث درباره اندازه دولت به یک جنگ کشنده بی‌حاصل تبدیل شده است. یک طرف خواهان کاهش اندازه و حجم دولت و نهایتا کاهش بودجه است و طرف دیگر که همه وزارتخانه ها و دستگاه‌های اجرایی هستند، خواستار افزایش پست سازمانی، استخدام و بودجه می‌باشند. در این که اندازه دولت در ایران، یک اندازه منطقی نیست شکی نیست. اما واقعیت موضوع آن است که در بهترین وضعیت در برخی سنوات گذشته نهایتا ما توانسته‌ایم وضعیت موجود را حفظ کنیم که همین هم کار بسیار دشواری بوده است. در سایر مواقع علی‌رغم شعار کوچک‌سازی دولت، اتفاقا  دولت متورم‌تر و فربه‌تر از قبل شده است. در همین دولت هم، علی‌رغم نظرات و دغدغه‌های رئیس‌جمهور عملا تاکنون اتفاقی نیفتاده بلکه واقعیت آن است که در همین دولت تاکنون سه سازمان جدید به ساختار دولت اضافه یا در حال اضافه شدن است و مطابق مصوبات شورای عالی اداری تعداد پست‌های سازمانی دولت نیز افزایش داشته است.
بنابراین باید گفت این بحث، ما را به نتیجه مطلوب منطقی‌سازی اندازه دولت نمی‌رساند و این روش برخورد با مسئله در دنیا نیز منسوخ شده است. بحث روی «علائم» (اندازه و هزینه) متمرکز است درحالی‌که «بیماری» را نادیده می‌گیریم: واقعیت ان است که نظام اداری و بوروکراسی آن یک سیستم عامل شکست خورده است که برای قرن نوزدهم ساخته شده، نه قرن بیست‌ویکم. بنابراین راه‌حل واقعی این نیست که غول نظام اداری را گرسنه بگذاریم یا به آن غذا بدهیم. راه‌حل، «فن حکومت» (GovTech) است. در اینجا توضیح دقیقی از دلیل استفاده از « فن حکومت » و معنای آن ارائه شده است:
دولت الکترونیک اغلب به معنای گرفتن فرایندهای دولتی موجود و آنلاین کردن آنها بود. در واقع  صورت‌مسئله ما «دیجیتالی کردن وضع موجود» بود و در اینجا دولت هنوز «تنها سازنده و اپراتور» است. فن حکومت به «بازطراحی و مهندسی مجدد» خدمات دولتی از پایه با استفاده از ابزارهای مدرن و مهم‌تر از همه، شامل مشارکت «بخش فناوری خصوصی» است.  اصطلاح "GovTech" نه فقط فعالیت‌ها و خدمات دولتی بلکه یک زیست بوم کامل را توصیف می‌کند. این زیست بوم شامل موارد زیر است:
سازمان‌های دولتی: به عنوان «مشتریان» و نهادهای نظارتی.
استارتاپ‌ها و شرکت‌های کوچک و متوسط: شرکت‌های چابک و نوآور که راه‌حل‌های خاصی برای مشکلات بخش عمومی می‌سازند (مثلاً شرکتی که فقط سامانه صدور مجوز بهتری می‌سازد)
سرمایه‌گذاران خطرپذیر: سرمایه‌گذارانی که به طور خاص این استارتاپ‌های «فن حکومت» را تأمین مالی می‌کنند.
شهروندان: کاربران نهایی که نیازهایشان کل بازار را هدایت می‌کند.
واضح تر بگوییم، در فن حکومت به جای  تعریف پروژه‌هایی که  چندین سال طول می‌کشد و از منابع و بودجه دولتی استفاده می‌شود، مشارکت‌های دولتی-خصوصی یعنی مدل‌های جدید تأمین مالی و همکاری تعریف می‌شود که در آن‌ها دولت‌ها مجبور نیستند همه چیز را خودشان بسازند و تمرکز آن نیز بر سرعت، مقیاس‌پذیری و نوآوری تحول‌آفرین است. به عبارتی دولت الکترونیک کاری بود که دولت انجام داد. فن حکومت بازاری است که در اطراف دولت وجود دارد. فن حکومت، تبدیل شدن دولت‌ها به خریداران هوشمند نوآوری، نه سازندگان کند سیستم‌های سفارشی است.
درحالی‌که دولت الکترونیک اغلب با وب‌سایت‌ها و فرم‌های آنلاین پایه سروکار دارد، فن حکومت با استفاده از فناوری‌های پیشرفته و مبتنی بر پلتفرم مشخص می‌شود. در فن حکومت از همه ابزارهای محاسبات ابری و APIها، هوش مصنوعی و یادگیری ماشین ، بلاک‌چین، اینترنت اشیا و تجزیه و تحلیل داده‌ها  استفاده می‌شود.

پس اصطلاح «فن حکومت» به این دلیل استفاده می‌شود که به طور دقیق یک انقلاب مدرن را به تصویر می‌کشد. این فقط مربوط به «دیجیتال» یا «الکترونیکی» بودن نیست. این نشان‌دهنده تغییر به سمت دولتی است که به عنوان یک پلتفرم باز، چابک و کاربر محور عمل می‌کند و توسط یک زیست بوم پویا از نوآوران دولتی و خصوصی پشتیبانی می‌شود. این برچسبی است برای جنبشی که در دنیا فعال شده و به طور فعال بوروکراسی را با کد (پلتفرم) جایگزین می‌کند.
فن حکومت صرفاً قرار دادن فرم‌های کاغذی به صورت آنلاین نیست. این، بازطراحی اساسی دولت با استفاده از فناوری مدرن، داده و طراحی کاربر-محور برای ایجاد دولتی است که نه‌تنها کوچک‌تر، بلکه هوشمندتر است؛ نه‌تنها ارزان‌تر، بلکه به طور بنیادی کارآمدتر است. این پادزهر دقیق و مقیاس‌پذیر برای بوروکراسی است.

تشخیص بیماری: چرا بوروکراسی  در ایران همچنان پابرجاست
بوروکراسی سنتی فقط آزاردهنده نیست؛ یک شکست سیستماتیک با آسیب‌شناسی مشخص در موارد زیر است:
  سندرم سیلو :وزارتخانه‌ها مانند عمارت‌های مستقل عمل می‌کنند، اطلاعات را احتکار می‌کنند و شهروندان را مجبور می‌کنند تا پیک داده‌های خود باشند.
  کاغذبازی: فرم‌های دستی و امضاهای فیزیکی، سرعت فرایندها را به‌سرعت کاهش می‌دهند و چندلایه از هزینه‌های اداری ایجاد می‌کنند.
  پیچیدگی اداری:  از شهروندان انتظار می‌رود مطابق با نمودار سازمانی دولت حرکت کنند، نه اینکه یک خدمت یکپارچه و ساده دریافت کنند.
  جعبه سیاه: عدم شفافیت در روش ها و فرایندهای اداری، شهروندان را در تاریکی رها می‌کند، بی‌اعتمادی را دامن می‌زند و به ناکارآمدی اجازه رشد می‌دهد.
این بیماری بوروکراسی، منابع عمومی را هدر می‌دهد، نوآوری را خفه می‌کند و اعتماد به دولت را که منجر به تعهد اجتماعی می‌شود از بین می‌برد.

نسخه فن حکومت: یک درمان چندبعدی
پیشگامان جهانی ( استونی، برزیل و دیگران) یک نمایش زنده از نحوه عمل فن حکومت به عنوان یک درمان دقیق و چند بعدی ارائه می‌دهند.

شواهد: دولتی چابک و تواناتر
نتایج «فن حکومت»با شاخص‌های ملموس قابل اندازه‌گیری است:
کارایی رادیکال:  استونی تخمین می‌زند با زیرساخت دیجیتال، سالانه حدود ۱۴۰۰ سال از زمان کاری برای جمعیت‌اش را صرفه‌جویی می‌کند.  برزیل بیش از ۱۴۰۰ وب‌سایت را در یک درگاه واحد (GOV.BR) ادغام کرد و هزینه و سردرگمی را به‌شدت کاهش داد.
کارمندان نامرئی دولت:  با اتوماتیک شدن کارهای دستی، نیروی کار دولت می‌تواند از مدیران کاغذباز و کارتابل کار به معماران و سیاستگذاران تغییر کند. دولت به طور همزمان از نظر تعداد نیرو کوچک‌تر و از نظر قابلیت قدرتمندتر می‌شود.
پیش‌فرض شفافیت: در سیستم استونی، هر شهروند می‌تواند گزارشی از اینکه چه کسی به داده‌هایش دسترسی داشته را ببیند. این اقدام، یک آنتی‌بیوتیک قدرتمند ضد فساد است، ویژگی‌ که در دنیای مبتنی بر کاغذ غیرممکن است.
از  اقدام واکنشی به اقدام پیش‌دستانه: فن حکومت، دولتی را ممکن می‌سازد که نیازها را پیش‌بینی می‌کند. به جای مجبور کردن شهروندان به چرخیدن بین سازمان ها و ادارات در یک هزارتوی ضوابط و مقررات، می‌تواند به طور خودکار آن‌ها را در برنامه‌ها ثبت‌نام کند یا یادآوری‌ها و پیامک‌های به موقع به شهروندان ارسال کند. این کار، بازی را عوض می ‌کند و دولت را به یک شریک پیش‌دستانه تبدیل می‌کند.
اتخاذ فن حکومت یک پروژه فناوری اطلاعات و دولت الکترونیک نیست؛ یک ضرورت استراتژیک است که نیازمند رهبری شجاعانه و  یک دستور از بالا برای اولویت دادن به دیجیتال و به چالش کشیدن فرایندهای قدیمی است و به دولت‌ برای خرید راه‌حل‌های نوآورانه نه فقط از فروشندگان و تامین‌کنندگان سنتی بلکه از استارتاپ‌ها با سرمایه‌گذاری و مشارکت بخش خصوصی اجازه می‌دهد.

نتیجه‌گیری
بحث خسته‌کننده «دولت بزرگ» در مقابل «دولت کوچک» تمام شده است. نظام اداری و بوروکراسی موجود در آن یک سیستم عامل شکست‌خورده است که برای قرن نوزدهم ساخته شده، نه قرن بیست‌ویکم. دولت الکترونیک هم نتوانست مشکل دولت بزرگ را حل کند. اکنون صحبت از «تخریب خلاق بوروکراسی» است. فن حکومت (GovTech)  قاتل بوروکراسی و در حال کوچک کردن دولت‌ها و آزادسازی کارایی است. فن حکومت ابزارهایی برای انتخاب عاقلانه ارائه می‌دهد. این قدرتمندترین سلاحی است که برای بریدن گره‌کور بوروکراسی داریم و دولتی را ارائه می‌دهد که به راستی از مردم، برای مردم و مناسب برای آینده باشد.

 منتشر شده در: روزنامه فرهیختگان